Boşanma ailə birliyinin pozulması və dəyişməsidir. Bu vəziyyət artıq narahatedici bir hadisədir. Buna ana və atanın mənfi düşüncələri, hissləri və davranışları əlavə olunarsa, uşaq daha çox panika yaşayar. Bu, uşağın davranış, emosional və sosial inkişafına təsir edəcəkdir.

Evlilik kimi boşanma da təbii bir hadisədir. Əgər hər şey sınanıbsa və iki fərd arasında bəzi dəyərlər dağılıbsa, boşanmağı seçmək ən doğru şeydir. Bu vəziyyəti psixoloji və fiziki zərər vermədən aradan qaldırmaq lazımdır. Uşağın əsas narahatlığı, “mənim başıma nə gələcək” fikridir. Onu gələcəkdəki qeyri-müəyyənliklər qorxudur.

Şübhəsiz ki, hər bir uşaq valideynlərin ayrılığından təsirlənir və zərər görür. Uşaqların şüurunda və dünyasında valideynlər bir bütündür. Uşaqlar çox vaxt valideynlərinin niyə ayrıldığını başa düşə bilmirlər. Bəzən bu prosesi ana və ya atanın evi tərk etməsi kimi şərh edə bilərlər. Bəzən buna görə özlərini günahlandıra bilərlər. Uşaqların valideynlərinin ayrılıq proseslərindən necə təsirlənəcəyi onların yaşından, cinsindən, ailənin sosial-iqtisadi quruluşundan və uşaqların mübarizə mexanizmlərinin gücündən asılı olaraq dəyişir. Ancaq uşaqların bu prosesdən necə təsirlənəcəyi çox dərəcədə valideynlərin tutduğu münasibətdən asılıdır.

Ölkəmizdə valideynləri ayrı olan uşaqların əksəriyyətində psixoloji və davranış problemlərinin yaşandığı bir həqiqətdir. Bunun səbəbi valideynlərin ayrılması ilə əlaqələndirilsə də, əsl səbəb valideynlərin sağlam ayrılığa nail ola bilməməsidir. Təəssüflər olsun ki, ayrılan cütlüklərin böyük bir hissəsi uşaqlarından bir-birinə qarşı istifadə edir, bir-birlərini uşaqları ilə hədələyir, digər valideyni övladlarına söyür, övladlarının fiziki və emosional ehtiyaclarına etinasız yanaşır, övladlarının rejimini ciddi şəkildə pozur. Bütün bu yanlış davranışların meydana gəldiyi ayrılma prosesləri zamanı uşaqların travmatik təsirlərə məruz qalması və psixoloji problemlərin yaranması qaçınılmazdır. Ancaq sağlam ayrılığa nail ola bilən cütlüklərin övladlarına nəzər saldıqda, uşaqların bir müddət bu vəziyyətə üzüldüyünü, ancaq valideynlərinin ayrılığından heç bir travmatik təsirlənmədiyini görürük.

“Valideynlər ayrılanda hər bir uşaq psixoloji problemlər yaşayır”. Belə bir nümunə qəbul etmək çətindir. Ailə münasibətlərinin pozulduğu, həyat yoldaşlarının bir-birinə qarşı zorakılıq etdiyi xaotik və ya xəstə bir mühitdə böyüməkdənsəuşaqların tək valideynlə, lakin daha sağlam bir mühitdə böyüməsi çox daha faydalıdır.

Bir çox tədqiqatlarda məktəbəqədər yaş dövründə oğlanlar, qızlara nisbətən daha çox inkişaf pozuqluğu göstərdikləri və bu problemlərin daha uzun sürdüyü göstərilmişdir (Emery 1982, Hodges and Bloom 1984, Kurdek and Berg 1983, Wellerstein and Kelly 1980b).

Boşanmalarda ata tez-tez evi tərk edir və bu baxımdan psixoanalitik çərçivə oğulun niyə daha çox təsirləndiyini izah edə bilər. Boşandıqdan sonra atası olmayan məktəbəqədər uşaqların kişiliyi kompensasiya edən kişilik, eqosentrik düşüncələr və edipal qorxularla izah olunur (Roseby,1985).

Bəzən uşaq özünü son dərəcə sərt və aqressiv apara bilər. Düşüncələrini və hisslərini bölüşə bilmədiyi üçün yalnız hərəkətləri ilə özünü ifadə etməyə çalışır. O, deyilənlərə qulaq asmır və öz istəklərini yerinə yetirmək və ya valideynlərindən intiqam almaq üçün hər cür problem yaradır.

Əgər boşanma qərarı verilibsə, ən yaxşı yol bu vəziyyəti uşaqlardan gizlətməməkdir. Əgər həyat yoldaşlarından biri heç bir izahat vermədən evi tərk edərsə, uşaq özünü rədd edilmiş və istənməyən hiss edə bilər və özünü hər şeydən məsul hesab edə bilər. Suallara aydın və qısa cavablar verməyə və bir-birinizi günahlandırmamağa çalışın.

Ayrılıq qərarı uşaqlara izah edilərkən uşağın yaşı nəzərə alınmalı və lazım gəldikdə bu qərar mütəxəssisin köməyi ilə izah edilməlidir. Uşaq əmin olmalıdır ki, ona duyulan sevgidə heç bir dəyişiklik olmayacaq və ehtiyacları ödəniləcək.

Valideynlər ayrılıqdan sonra uşaqları haqqında danışmağa davam etsələr, övladları ilə adekvat və keyfiyyətli paylaşımlar paylaşsalar, aralarındakı ünsiyyəti sağlam saxlasalar, uşaqların bu prosesi ən az zərərlə keçməsini təmin edərlər. Ancaq tez-tez edildiyi kimi; Uşağı qarşı tərəfdən məlumat almaq vasitəsi kimi istifadə etmək, uşağı intiqam və qəzəb hisslərini buraxmaq vasitəsi kimi istifadə etmək, keçmiş həyat yoldaşı ilə heç bir şəkildə ünsiyyət qurmamaq uşağa ən çox psixoloji zərər verən vəziyyətlərdir. . Bəzən uşaqlar maddi qazanc əldə etmək və ya istəklərini yerinə yetirmək üçün valideynlərinin ayrılığından istifadə etmək istəyə bilərlər.

Boşanma zamanı həyat yoldaşları nə etməlidir?

Aralarındakı ünsiyyəti sağlam tutmağa çalışmaq, övladlarını heç bir şəkildə bir-birinə qarşı istifadə etməmək, həm özləri, həm də uşaqları üçün həm ayrılıq qərarının elanında, həm də ayrılıqdan sonrakı dövrdə mütəxəssis yardımı almaq, kiminlə birlikdə olacağına qərar vermək,uşaqların birlikdə yaşaması üçün daha yaxşı olması, uşaqların bütün ehtiyaclarının sağlam bir şəkildə qarşılanması lazımdır.

Nəzərə almalısınız ki, mənəvi ac olan ailədə böyüyən uşaq, maddi çətinliklə böyüyən uşaqdan daha çox əziyyət çəkir. Bu məsələləri övlad sahibi olmadan əvvəl ciddi düşünməli, bir gün yollarınızı ayırmalı olsanız övladınıza tək baxa bilmə gücündə olub- olmadığınızı bilməlisiniz. Övladınız sizin günah yükləyəcəyiniz obyekt deyil, onu seçə bilmədiyi həyatın günahkarına çevirməyin. Ən əsası xoşbəxt olduğunuz günlərdə maddi və mənəvi öz ayaqlarınız üzərində durmağı öyrənməlisiniz ki, yaşana biləcək bir ayrılıq zamanı ailədən geriyə qalan ən dəyərli varlığı- övladınızı bu prosesdən maksimum az yaralanmış vəziyyətdə xilas edə biləsiniz.

Psixoloq Həmidə Əliyeva