Uşaqlar müxtəlif duyğular yaşayırlar — sevinir, inciyir, əsəbləşir və qorxurlar. Amma bu duyğuları düzgün şəkildə ifadə etmək hər zaman asan olmur.
Emosional tənzimlənmə — uşağın öz hisslərini tanımağı, idarə etməyi və onları sosial cəhətdən uyğun şəkildə göstərməyi öyrənməsidir.
Bu bacarıq uşağın psixoloji sağlamlığının, dostluq münasibətlərinin və məktəb adaptasiyasının əsas açarıdır.
Emosional tənzimlənmə necə formalaşır?
Uşaq emosiyalarını idarə etməyi valideynin davranış modeli vasitəsilə öyrənir.
Valideyn sakit və anlayışlıdırsa, uşaq da duyğularını idarə etməyi asanlıqla mənimsəyir.
Əksinə, qışqırıq, aqressiya və laqeyd münasibət uşaqlarda daxili gərginlik yaradır.
Araşdırmalar göstərir ki, emosional tənzimlənmənin formalaşması həm bioloji, həm də sosial öyrənmə mexanizmlərinə əsaslanır.
Yaşa görə emosional inkişaf mərhələləri:
0–2 yaş:
Emosiyalar refleksivdir — uşaq ağlayır, gülür, amma nə baş verdiyini tam anlamır. Valideynin qucaqlaması və səsi əsas tənzimləyici rol oynayır.
2–6 yaş:
Uşaq artıq “Mən qorxdum” və ya “Mən incidim” kimi cümlələrlə hisslərini ifadə edir. Valideynin bu hissələri izah etməsi və adlandırması çox vacibdir.
7 yaşdan yuxarı:
Uşaq emosiyalarını dərk edir və onları idarə etmək üçün strategiyalar qurur: dərin nəfəs alma, sakit küncə çəkilmə və ya diqqəti yayındırmaq kimi.
Valideynlər üçün praktik tövsiyələr
✅ 1) Hissləri adlandırın.
“Mən görürəm ki, sən indi inciyibsən” kimi ifadələr uşağın emosional savadını artırır.
✅ 2) Modelləşdirin.
Uşaq sizdən öyrənir. Sakit qalmaq, səbir göstərmək onun üçün ən yaxşı dərsdir.
✅ 3) Qəbul edin, amma sərhəd qoyun.
Uşağın hisslərini qəbul edin, lakin vurmaq və qışqırmaq kimi davranışlara “yox” deyin.
✅ 4) Oyunlardan istifadə edin.
Oyun, rəsm və nağıllar vasitəsilə uşaq hisslərini daha asan ifadə edir.
✅ 5) Duyğular haqqında danışın.
Uşaqlara öyrədin ki, bütün hisslər doğrudur – sadəcə onları idarə etməyi öyrənmək lazımdır.
Psixoloq Nuranə Şərifova
“StartSmile academy”nin təsisçi direktoru
Bəli, uşağın emosional tənzimlənməsi çox vacibdir. Öz hisslərini ifadə etməyi öyrənmələri üçün onlara yaxşı nümunə olmalıyıq
Uşağın qorxu və əsəbini dərk edərək, ona düzgün yanaşmaq bizim məsuliyyətimizdir. Emosional tənzimlənmə sağlam böyümələri üçün əsasdır.
Biz, valideynlər, necə reaksiya verəcəyimizi bilməliyik. Uşağa həm sevgi, həm də sərhəd göstərmək ən yaxşısıdır
Uşağa tənzimləmə üsullarını öyrətmək vacibdir, amma valideynin davranışları da ən böyük dərsdir.
Oyun və nağıllarla hissləri müzakirə etmək çox əyləncəli olur. Uşağım çox şey öyrənir.