Leşmanyoz, Leishmania adlı parazitin yaratdığı bir xəstəlikdir və əsasən mikroskopik həşəratlar olan qum zəncirlərinin (Phlebotomus) dişləmələri ilə insan orqanizminə ötürülür. Bu xəstəlik, dünya miqyasında tropik və subtropik bölgələrdə daha çox yayılıb, lakin onun müxtəlif formaları və tipik əlamətləri səbəbindən heç də hər yerdə tanınmır. Leşmanyoz, həmçinin “qum zəncirinin xəstəliyi” olaraq da adlandırılır.

Xəstəlik, müxtəlif növ Leishmania parazitlərinin səbəb olduğu infeksiyalardan qaynaqlanır. Leishmania parazitləri insan orqanizmində qızdırma, yara, ödem və digər simptomlar yaradır. Bütün dünya üzrə leşmanyozun müxtəlif formaları var, ən çox yayılmışları isə dəri leşmanyozu və visceral leşmanyozdur.

Leşmanyozun növləri və əlamətləri

Leşmanyozun əsas iki forması mövcuddur:

Dəri leşmanyozu:

Dəri leşmanyozu, ən çox yayılmış formadır. Bu, infeksiyanın dərinin müxtəlif hissələrində yara və lezyonların yaranmasına səbəb olur. Yara, əvvəlcə kiçik bir qabarıq və ağrısız hissə olaraq başlayır, lakin zamanla böyüyə bilər və çox ağrılı hala gələ bilər. Bu yaralar adətən öz-özünə sağalmır və müalicə edilmədiyi təqdirdə uzun müddət davam edə bilər. Dəri leşmanyozunun əsas əlamətləri aşağıdakılardır:

Qızartılı, şişkin və ağrısız yara və ya iltihablı sahələr

Bəzi hallarda, yaralar infeksiyaya meyilli ola bilər və irinli görünə bilər.

Ağrılı qabarlar və yaraların ətrafında əhəmiyyətli bir ödem

Bəzi hallarda, orqanizm infeksiyanı daha dərinlərə yaydıqca yara toxumaları daha çox dağıla bilər.

Visceral Leşmanyoz (Kala-Azar):

Visceral leşmanyoz daha ciddi bir formadır və daxili orqanları, xüsusilə qaraciyəri, dalağı və sümük iliyini təsir edir. Bu xəstəlik müalicə edilmədikdə ölümcül ola bilər. Əlamətləri isə aşağıdakılardır:

Yüksək qızdırma (39-40 °C-ə qədər)

Uzun müddətli qızdırma ilə müşayiət olunan zəiflik və yorğunluq

Əzələ və oynaq ağrıları

Qaraciyər və dalaq böyüməsi

Çəkiliyin sürətli azalması

İştahın itməsi

Anemiya (qan azlığı)

Leşmanyozun diaqnostikası

Leşmanyozun dəqiq diaqnozu üçün bir neçə test və analizdən istifadə olunur:

Kliniik müayinə: Həkim, xəstənin əlamətlərini və şikayətlərini qiymətləndirərək ilkin diaqnoz qoya bilər.

Laboratoriya analizləri: Qan testləri, parazitlərin qan dövranında mövcud olub-olmamasını müəyyən etməyə kömək edir.

Mikroskopik araşdırmalar: Ciddi hallarda, dəridəki yara və ya orqanlardan alınan nümunələr mikroskop altında araşdırılır ki, burada Leishmania parazitinin mövcudluğu müəyyən edilsin.

Seroloji testlər: Parazitin bədəndə yaratdığı immun cavabları müəyyən etmək üçün istifadə olunur.

Leşmanyozun müalicəsi

Leşmanyoz müalicəsi, xəstəliyin növünə və şiddətinə görə fərqlənir. Mütəxəssislər, xəstəliyi müalicə etmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə edirlər.

Dəri leşmanyozunun müalicəsi:

İntravenöz və ya oral antiprotozoal dərmanlar: Bu dərmanlar Leishmania parazitlərini öldürməyə kömək edir. Onlar əsasən antimon preparatları, amfoterisin B və miltefosin kimi dərmanlar olur.

Dəri müalicəsi: Bəzi hallarda, yalnız dəri üzərindəki lezyonlar olduğu üçün, lokal müalicə tətbiq olunur. Lazer və krioterapiya (soyuq müalicə) də dəri üzərindəki yara və iltihabı azaltmaq üçün tətbiq edilə bilər.

Antibakterial müalicə: Əgər yaranın üzərində ikincili infeksiyalar yaranarsa, antibiotiklər və antiseptiklər tətbiq edilə bilər.

Visceral leşmanyozun müalicəsi:

Visceral leşmanyoz müalicəsi daha mürəkkəbdir və xəstəxanada nəzarət altında aparılmalıdır. Burada əsas məqsəd parazitin orqanizmdən tamamilə təmizlənməsidir. Müalicə adətən uzun müddət davam edir və aşağıdakı dərmanlardan istifadə edilir:

Amfoterisin B: Bu, çox güclü bir antifungal dərmandır və ciddi hallar üçün istifadə edilir.

Miltefosin: Bu dərman, visceral leşmanyozun müalicəsi üçün təsirli bir alternativdir və oraya aid olan Leishmania parazitlərinə qarşı təsirlidir.

Paromomycin: Bu dərman daha yüngül hallarda istifadə edilir, lakin ciddi əlamətləri olan xəstələr üçün tək başına təsirli olmaya bilər.

Leşmanyozun reabilitasiyası

Leşmanyozdan sonra reabilitasiya, xəstənin bədəninin və əhval-ruhiyyəsinin yenidən qurulmasına kömək edir. Bu, həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan vacibdir. Reabilitasiya prosesinə aşağıdakı mərhələlər daxildir:

Fizioterapiya: Xəstənin yara və iltihablı sahələri sağaldıqdan sonra fizioterapiya tətbiq edilir. Bu, bədənin hərəkətliliyini və gücünü artırmaq üçün vacibdir. Xüsusilə visceral leşmanyozdan sonra daxili orqanların funksiyalarını bərpa etmək üçün fiziki məşqlər və bədən tərbiyəsi mütləqdir.

Qida dəstəyi və nəzarət: Xəstələr tez-tez anemiya və çəkilinin azalmasından əziyyət çəkirlər. Buna görə düzgün qidalanma və vitamin dəstəyi müalicənin vacib hissəsidir. Dəri və daxili orqanların bərpası üçün vitaminlər, zülallar və mineral əlavələr təyin edilə bilər.

Psixoloji dəstək: Leşmanyoz xəstəliyi uzun müddət davam edə bilər və xəstələrdə əhval-ruhiyyə pozuntuları, depressiya və travma sonrası stres yaranabilir. Bu səbəbdən psixoterapiya və dəstək qrupları vasitəsilə psixoloji reabilitasiya da vacibdir.

Preventiv tədbirlər

Leşmanyozun qarşısını almaq üçün bəzi əsas preventiv tədbirlər mövcuddur:

Qum zəncirlərindən qorunma: Qum zəncirlərinin dişləmələrindən qorunmaq üçün anti-insektik kremlər və ağ paltarlar geymək tövsiyə olunur. Ayrıca, gecə saatlarında açıq havada olmamağa diqqət yetirmək lazımdır.

Sahədə səhra və bataqlıqların təmizlənməsi: Qum zəncirlərinin inkişaf etdiyi mühitlərin təmizlənməsi və nəzarət altında saxlanması leşmanyoz riskini azaldır.

Leşmanyoz xəstəliyi, bədənin müxtəlif sahələrini təsir edə bilən ciddi bir infeksiyadır. Lakin erkən müdaxilə və düzgün müalicə ilə bu xəstəlik idarə edilə bilər. MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzində, bu tip xəstəliklərin müalicəsi və reabilitasiyası üzrə mütəxəssislər tərəfindən peşəkar yanaşmalar tətbiq olunur. Xəstələrə yalnız fiziki müalicə deyil, həm də psixoloji dəstək təmin edilir ki, onların ümumi rifahı bərpa olunsun.

Nərminə Abbasova

MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin baş həkimi, terapevt və ailə həkimi