Uşaq danışır, sözləri təkrar edir, hətta cümlə qurur…

Amma səs fərqlərini ayırd etməkdə çətinlik çəkirsə, bu, valideynin çox zaman hiss etmədiyi, lakin məktəb dövründə ciddi nəticələr verə bilən bir problemdir – fonematik eşitmə zəifliyi.

Bu problem vaxtında aşkarlanmadıqda, gələcəkdə oxu-yazı çətinliyi, heca qarışdırmaları, sürətli yorulma, diqqət dağınıqlığı və hətta disleksiya kimi çətinliklərin əsas səbəbinə çevrilir.

🔍 Fonematik eşitmə nədir?

Fonematik eşitmə — uşağın eyni kimi səslənən, amma fərqli məna daşıyan səsləri eşidib ayırd etmə bacarığıdır.

Məsələn:

S – Ş

B – P

T – D

K – Q

R – L

Uşaq bu səsləri eşidir, amma fərqləndirmirsə, beyində nitqlə bağlı “səs analiz sistemi” tam inkişaf etmir.

❗ Valideynlərin çox zaman diqqət etmədiyi əlamətlər

Aşağıdakı davranışlar sizə tanışdırsa, fonematik eşitmənin zəif olma ehtimalı çox yüksəkdir:

✔️ 1. Eyni sözləri tez-tez qarışdırır

Məsələn:

“sapka” → “şapka”

“balıq” → “palıq”

“dama” → “tama”

✔️ 2. Sözləri düzgün eşitmir və yanlış təkrar edir

Valideyn elə bilir ki diqqətsizdir, amma əslində səs fərqi beyində tutulmur.

✔️ 3. Hecaları atır və ya əlavə edir

Məsələn: “qatıq” → “qaqıq”, “traktor” → “tator”.

✔️ 4. Uşaq danışır, amma anlaşılması çətindir

Fonem fərqləndirməsi zəif olduqda söz forması pozulur.

✔️ 5. Tapşırıqları oxşar səslər olan sözlərlə qarışdırır

Məsələn:

“Topu gətir” deyirsiniz, “toyuq” gətirir.

Bu, diqqət problemi deyil — fonematik təhlilin zəifliyidir.

✔️ 6. Rəqəmləri və hərfləri qarışdırmağa meyillidir

Bu, məktəb dövründə yazıda güclü çətinliklərin başlanğıcıdır.

🎒 Bu problem məktəbdə nəyə gətirib çıxarır?

Fonematik eşitmə zəifliyi:

🔸 1) Yavaş oxuma

Çünki uşaq səslərin fərqini ayırd edə bilmir.

🔸 2) Hecaları səhv birləşdirmə

Məsələn: “ba-la” yerinə “la-ba”.

🔸 3) Tez yorulma və konsentrasiya itkisi

Oxu prosesi beyində ikiqat enerji tələb edir.

🔸 4) Yazı səhvləri

S-Ş, B-P kimi səsləri səhv yazır.

🔸 5) Disleksiyaya bənzər əlamətlər

Əslində səbəb nitq öncəsi səs təhlili mərhələsindəki gecikmədir.

Bu səbəbdən fonematik eşitmə sadəcə nitqlə bağlı deyil — bütün məktəb həyatına təsir edən baza bacarığıdır.

🧠 Bu problem nə üçün yaranır?

Əsas səbəblər:

* 0–3 yaşda kifayət qədər səs stimulunun olmaması

* Uzunmüddətli ekran istifadəsi

* Eşitmə itkisi və ya tez-tez təkrarlayan otitlər

* Nitq lüğətinin az olması

* Artikulyasiya aparatının zəifliyi

• Genetik meyillilik

✔️ Nə zaman mütəxəssisə müraciət etməli?

Aşağıdakılardan 2 və ya daha çoxu varsa, loqoped müdaxiləsi mütləqdir:

✓ Uşaq səs fərqlərini ayırd edə bilmir

✓ Sözləri tez-tez qarışdırır

✓ Qısa hecaları səhv sosial ayırır

Oxumaq çətin gəlir və tez yorulur

✓Danışığı aydındır, amma söz formaları dağılır

Erkən müdaxilə = sürətli nəticə.

Gecikmə = məktəb dövrü çətinlikləri.

🤝 Loqopedik müdaxilə necə olur?

Peşəkar loqoped:

* Fonematik eşitmə testləri aparır

* Səslərin differensiasiyası üzrə məşğələlər keçir

* Səs-heca təhlili oyunları tətbiq edir

* Eşitmə diqqəti və yaddaşını gücləndirir

* Oxu-yazı üçün baza bacarıqlarını formalaşdırır

Adətən 1–3 ayda nəzərəçarpacaq dəyişiklik, irəliləyişlər olur.

💬 Nəticə

Fonematik eşitmə zəifliyi “adi nitq çətinliyi” deyil — uşağın gələcək oxu-yazı bacarıqlarını, məktəb motivasiyasını və özünə inamını birbaşa təsir edən problemdir.

Valideyn olaraq əlamətləri vaxtında görmək, uşağa böyük üstünlük qazandırır.

Əgər yuxarıdakı əlamətlərdən bir neçəsi sizdə də tanışdırsa, mütəxəssisə müraciət etmək üçün ən doğru zamandır.

Gülçöhrə Həsənova

Defektoloq-loqoped, surdopedaqoq

GULYA MMC-nin təsisçi rəhbəri