“Gencaile.az” saytının qonağı tanınmış vəkil, Vəkillər Kollegiyasının üzvü Anar QASIMLIdır.  A.Qasımlı ailə hüququ mövzusunda suallarımızı, eləcə də oxucularımızı maraqlandıran məsələləri şərh edib.

–         Anar müəllim, Ailə münasibətlərinin tənzimlənməsi evin içindən, ağsaqqalların görüşlərindən məhkəmə salonlarına daha çox keçməyə başlayıb, eləmi?

–         Təəssüf ki, bu, belədir. Düzdür mənim yaşım bu barədə həyat təcrübəmi paylaşmaq üçün hələ azdır. Amma böyüklərdən eşitdiklərimizdən dəqiq bilirəm ki, əvvəllər boşanmalar çox nadir hallarda və əsaslı səbəblərdən olardı. O zaman ağsaqqallar, ağbirçəklər işə müdaxilə edər, mümkün qədər qarşısını alardılar.  Bu gün isə, boşanmalar, az qala gündəlik həyat normasına çevrilib. Ən adi səbəbdən, ən xırda mübahisədən ailələr dağılır. Bəzən də ailələrin dağılmasının qarşısını almağın qeyri-mümkünlüyü məhkəməyə müraiət olunması ilə bağlıdır. El dili ilə desək ata evinə qayıtmış gəlin tez bir zamanda qarşı tərəfi məhkəməyə verir, boşanma, aliment, əmlak, mənzildən istifadə və s. tələblərlə. Tərəflərin münasibəti bir az da kəskinləşir. “O, mənim atamı-anamı məhkəməyə verib, bizi biabır edib” təfəkkürü əksər bəylərə barışıq addımı atmağa mane olur. Ona görə də tövsiyə edərdik ki, məhkəməyə müraciət etməyə sonuncu addım kimi yanaşılsın. Dərhal məhkəməyə müraciət olunmasın. Onsuz da bu hüququ heç kim sizin əlinizdən ala bilməz.

–         Boşanma ilə bağlı məhkəmələrdə tərəflərin ən kəskin tələbləri nə ilə bağlı olur?

–         Məhkəmələrdə baxılan boşanma işlərinin əksəriyyətində qız tərəfin ənənəvi arqumenti olur: oğlan narkamandır, oğlan tərəfi isə, qızı əxlaqsız adlandırır. Əksər işlərdə xasiyyətimiz uyğun gəlmir arqumentindən istifadə olunur. Azərbaycan məhkəmələrində boşanma prosesindən törəyən ənənəvi tələblər mövcuddur. Bura qızıl-zinət əşyaları davasından tutmuş, uşaqla görüşməyə imkan verilməməsi, cehiz əmlakların qaytarılmaması, aliment kimi tələblər daxildir. Tək-tük istisnalar xaricində deyə bilərik ki, ölkəmizdə mədəni şəkildə boşanmaq ənənəsi yoxdur. Boşanma prosesində tərəflər sanki bir-birindən qisas alırlarmış kimi, bütün imkanlardan istifadə edir, əksər hallarda bir-birini ləkələməyə, gözdən salmağa çalışır, amma nəzərə almırlar ki, bunun acısını uşaqlar çəkir. Bu yaxınlarda məhkəmələrdən birində olarkən bir prosesin şahidi oldum. Uşağına alimenti az ödəmək üçün ata son dərəcə hiyləgər bir addım atmışdı. Ayrıldığı həyat yoldaşı ondan aliment tələb etdiyi bir vaxtda, paralel olaraq həmin atanın özünün yaşlı ata-anası da onu məhkəməyə verib aliment tələb edirdilər.

–         Ailə münaqişləri arasında məhkəmələrdə daha çox hansı məzmunda münaqişələrə rast gəlirsiniz?

–         Ailə münaqişələrinin əksəriyyətində ailədaxili zorakılıq elementləri sezilir. Bəzi hallarda qadın ona işləməyə icazə verilmədiyi üçün boşanmaya qərar verir. Və bir də ailə həyatına müdaxilə – qaynana müdaxiləsi. Bu dəhşətli dərəcəyə gəlib çatıb.

–         Yeni ailə quran gənclər öz münasibətlərini, öz əmlak münasibətlərini necə qanuniləşdirməlidir? Hansı həddə qədər sənədləşdirmə həyata keçirilməlidir?

–         Bu çox yaxşı sualdır. Təcrübə göstərir ki, kortəbii bağlanan nikahlar daha tez dağılır. Adətən ailəni dövlətin kiçik modeli hesab edirlər. Necə ki, dövlətin Konstitusiyası olur, ailənin də öz Konstitusiyası – nikah müqaviləsi olmalıdır. Yaxşı olar ki, nikaha daxil olan şəxslər həm də nikah müqaviləsi bağlasınlar və orada öz ailə həyatlarının bütün şərtlərini bəri başdan müəyyən etsinlər. Ölkəmizdə çox nadir hallarda nikah müqaviləsinin bağlanılmasına rast gəlinir. Bunu təbliğ etmək lazımdır.

–         Oxucularımızı da bəzi suallar maraqlandırır, biz həmin suallara da sizdən şərh xahiş edəcəyik. Məsələn, bir nəfər soruşur ki, qeydiyyatda olduğum yeri dəyişmək üçün nə etməliyəm?

–         Bunun üçün şəxs yeni ünvanın yerləşdiyi ərazi üzrə polis idarəsinin qeydiyyat və şəxsiyyət vəsiqəsi şöbəsinə müraciət etməli, həmçinin yeni ünvana mülkiyyət və istifadə hüququ olan şəxslərin onun mənzilə qeydiyyata düşmələrinə razılığını ifadə edən notariat qaydasında təsdiqlənmiş ərizələri təqdim etməlidir.

–         Qız övladın qeydiyyatda olmadığı ata evi üzərindəki mülkiyyət hüququ nə qədərdir?

–         İstər qeydiyyatda olsun, istər qeydiyyatda olmasın, əgər qız həmin evin mülkiyyətçisi deyilsə, demək ki, onun heç bir mülkiyyət hüququ yoxdur. Lakin gələcəkdə vərəsəlik yolu ilə evə, onun bir hissəsinə mülkiyyət hüququ əldə edə bilər.

–         Əmək müqaviləm bitib, mənimlə müqavilə vaxtını uzatmayıblar. Heç bir səbəb göstərilmədən və hər hansı əlavə ödəniş etmədən işdən azad olunmuşam. Nə edə bilərəm?

–         Əmək müqaviləsi könüllü bağlanılır. Heç kimi əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur etmək olmaz. Əgər əmək müqaviləsinin müddəti bitibsə, işəgötürən işçini bu əsasla işdən azad edə və ya onunla əmək müqaviləsini uzada bilər. Bu, işəgötürənin hüququdur. Əgər əmək müqaviləsinin müddəti bitəndən sonrakı bir həftə ərazində işçi işdən çıxarılmayıbsa, öz əvvəlki işini davam etdirirsə, bu zaman əmək müqaviləsi avtomatik olaraq əvvəl bağlandığı müddətə uzadılmış hesab edilir.

–         Odənişli tələbələr üçün dövlət kredit ayırmalıydı ki, ödənişimizi ödəyək. Deyilənə görə nə zaman işləsək, o zaman qaytara bilərik. Bununla bağlı məlumat almaq istəyirdim.

–         Yəqin ki, nə zamansa bu sistemə keçiləcək. Hələlik belə bir qayda müəyyən olunmayıb.

–         İşlədiyim “Sumqayıtelektrikşəbə” ötən il ləğv edildi, qurum “Azenerji”yə birləşdirildi. “Sumqayıtelektrikşəbəkə” “Azərişıq”a birləşdirildi. Həmin dövrdə bizim çalışdığımız idarə ləğv olunduğu üçün işçilərdən köhnə qurumdan azad olunaraq yeni quruma qəbul olunmaları üçün ərizələr alındı və bir ay (15 aprel-15 may) ərzində biz işə qəbul haqda əmr olmadan işlədik. May ayının 15-də məlum oldu ki,  mən və daha bir neçə nəfərin işə qəbul olunması ilə bağlı əmr verilməyib. Belə halda nə etməliyəm? Hüquqlarım pozulubmu? Pozulubsa, həll yolu nədən ibarətdir?

–         Bu sualı dəqiq cavablandırmaq üçün bəzi dəqiqləşmələr aparmaq lazımdır. İlk baxışdan müəyyən pozuntuların olduğunu deyə bilərik. Amma daha dəqiq cavab vermək üçün  bu sualı fərdi qaydada cavablandıra bilərəm.

–         Biri mənim onu təhqir etdiyim barədə polisə şikayət edib? Belə halda işə məhkəmə baxacaq? Məhkəmə hansı hallarda mənim əleyhimə qərar çıxara bilər? Hansı faktlar tələb olunur ki, belə qərar çıxarılsın?

–         Təhqirlə bağlı şikayətləri araşdırmaq polis orqanlarının səlahiyyətində deyil. Özünün təhqir olunduğunu hesab edən şəxs ya xüsusi ittiham qaydasında məhkəmədə cinayət işi qaldırılması üçün yaxud da mülki qaydada dəymiş ziyanın ödənilməsi üçün məhkəməyə müraciət edə bilər. Əgər şəxsi təhqir etdiyiniz sübuta yetirilərsə, məhkəmə sizin barənizdə müvafiq qərar qəbul edə bilər. Hası fakların tələb olunmasına gəlincə isə, qeyd edək ki, bu konkret işdən asılıdır.

Söhbətləşdi: Vüsal Məmmədov

Gencaile.az