Afaziya – insanın danışma, anlama, yazma və ya oxuma bacarığının beyin zədəsi nəticəsində qismən və ya tam itirilməsidir. Bu hal adətən insult (beyin qan dövranı pozuntusu), beyin travması və ya bəzi hallarda beyin şişləri ilə əlaqədar yaranır. Əldə olunmuş bu nitq pozuntusu yalnız tibbi bir diaqnoz deyil, həm də insanın gündəlik həyat keyfiyyətinə və sosial münasibətlərinə ciddi təsir göstərən psixoloji bir problemdir.

Afaziyanın əlamətləri nələrdir?

Afaziyanın əlamətləri zədələnmənin yerləşdiyi beyin nahiyəsinə görə fərqlənə bilər. Ən çox rast gəlinən əlamətlər aşağıdakılardır:

1) Sözləri tapmaqda çətinlik (xüsusilə tanış əşya və ya adları unutmaq)

2) Qarışıq və ya mənasız cümlələrlə danışmaq

3) Digər insanların dediklərini anlamaqda çətinlik

4) Oxuma və yazma qabiliyyətində pozuntular

Bu əlamətlər bir anda ortaya çıxsa da, bərpa prosesi zaman və dəstək tələb edir. Burada psixoloq-loqopedlərin rolu çox vacibdir.

Nitqin bərpasında ilkin mərhələlər

Zədələnmədən sonrakı ilk günlərdə pasiyentin vəziyyəti sabitləşdikdən sonra loqopedik və psixoloji dəstək işlərinə başlanmalıdır. Bu mərhələdə əsas məqsəd xəstənin ümumi psixoloji durumunu stabilləşdirmək, motivasiyasını qorumaq və özünəinamı gücləndirməkdir. Afaziyalı şəxslərin çoxunda depressiya və sosial çəkilmə müşahidə olunur. Buna görə də yalnız nitqin deyil, emosional vəziyyətin də bərpası önəmlidir.

Bərpa yolları və metodları

Fərdi loqopedik terapiya – Nitqin bərpasında ən əsas vasitədir. Bu terapiya fərdi plan üzrə aparılır və pasiyentin danışıq səviyyəsinə uyğun tapşırıqlar verilir.

Qrup terapiyaları – Afaziyalı şəxslər üçün təşkil olunan qrup məşğələləri həm sosiallaşmanı, həm də qarşılıqlı nitqi stimullaşdırır.

Ailə üzvlərinin dəstəyi – Ailənin bu prosesdə iştirakı mütləqdir. Xəstə ilə səbirli və sadə dillə ünsiyyət qurmaq, onu dinləmək və təşviq etmək motivasiyanı artırır.

Alternativ ünsiyyət vasitələri – Nitqin tam bərpası mümkün olmadıqda, jestlər, şəkillər, yazılı ifadələr və hətta elektron proqramlar köməkçi vasitə kimi istifadə oluna bilər.

Psixoloji dəstək – Bərpa prosesində psixoloqla müntəzəm görüşlər, xəstənin emosional gərginliyini azaltmaqla yanaşı, onun sosial həyata daha tez adaptasiyasına şərait yaradır.

Bərpa prosesi nə qədər çəkir?

Afaziyanın bərpası hər bir şəxs üçün fərdi şəkildə inkişaf edir. Bəzi hallarda bir neçə ay ərzində əhəmiyyətli irəliləyiş mümkündür, lakin daha ağır zədələrdə bu proses illərlə davam edə bilər. Ən vacibi isə pasiyentin və ailənin bu müddət ərzində səbirlə və ardıcıl şəkildə çalışmasıdır.

Afaziya ciddi bir nitq pozuntusu olsa da, doğru yanaşma, mütəmadi terapiya və ailə dəstəyi ilə mümkün qədər bərpa edilə bilər. Unutmayaq ki, hər bir insanın səsi onun kimliyidir. Bu səsi yenidən “eşitdirmək” isə həm peşəkar dəstək, həm də sevgi və anlayış tələb edir.

Ülviyyə Əfəndiyeva

Ailə və uşaq psixoloqu

Ailə problemləri üzrə ekspert

Beynəlxalq təlimçi