Ailə, insanın həyatında ən əsas və təməl sosial qurumlardan biridir. Həm sosial, həm də psixoloji baxımdan ailənin funksiyaları, daxili strukturu və hər bir üzvün rolu insanların inkişafına və psixososial rifahına ciddi təsir göstərir. Ailə içi münasibətlər və rol bölgüsü, uşaqların inkişafından tutmuş, böyüklərin sosial adaptasiyasına qədər geniş bir spektrdə psixoloji dəyişikliklərə yol açır. Bu məqalədə, ailə funksiyalarının və rol bölgüsünün psixoloji təsirləri ətrafında aparılan təhlil və nəzəri yanaşmalar təqdim ediləcəkdir.

Ailə funksiyalarının psixoloji təsiri

Ailə, insanların sosiallaşma prosesinə başladığı ilk və ən vacib mühitdir. Uşaqların şəxsiyyətinin formalaşmasında, onların gələcək psixoloji vəziyyətində ailənin funksiyaları xüsusi rol oynayır. Ailənin bir neçə əsas funksiyası var ki, bunlar uşaqların sağlam psixoloji inkişafına və böyüklərin emosional və sosial rifahına müsbət təsir göstərir. Bu funksiyalar arasında ən vacibləri aşağıdakılardır:

1) Təhsil və sosiallaşma

Ailə, uşağın ilk sosial təcrübə qazandığı yerdir. Burada uşaqlar ailə üzvləri ilə münasibətlər qurur, sosial qaydalar və davranış normativləri ilə tanış olurlar. Ailədən aldıkları ilk təhsil və tərbiyə ilə özlərini cəmiyyətdə necə qəbul etdiklərini və onlara necə yanaşılacağını öyrənirlər. Ailənin sosial funksiyası, uşağın gələcəkdə sağlam, uğurlu və sosial açıdan uyğunlaşmış bir insan olmasına zəmin yaradır.

2) Duyğusal təhlükəsizlik və dəstək

Ailə, insana ən böyük emosional dəstəyi verən mühitdir. Ailənin güclü emosional dəstəyi və münasibətləri uşağın psixoloji sağlamlığına çox müsbət təsir edir. Uşaqlar özlərini sevilən, dəyərli və qəbul edilmiş hiss etdikdə, dünyaya qarşı daha müsbət bir yanaşma sərgiləyirlər. Ailədəki emosional dəstək, həmçinin böyüklərin streslə mübarizə etmələrində də əhəmiyyətli rol oynayır. Hətta böyüklər arasında ailə funksiyalarının düzgün yerinə yetirilməsi, onların daha sağlam psixoloji vəziyyətdə olmalarını təmin edir.

3) Qorunma və təminat

Ailənin ənənəvi funksiyalarından biri də fiziki və maddi təminatdır. Bu, xüsusən uşaqların sağlam və təhlükəsiz böyüməsi üçün əhəmiyyətlidir. Maddi ehtiyacların qarşılanması, fiziki təhlükəsizlik və ailə içi qorunma hissi uşağın psixoloji inkişafı üçün vacibdir. Qorunma və təminat funksiyasının yerinə yetirilməsi, həm də ailənin sosial mövqeyini və cəmiyyətə olan münasibətini göstərir.

4) Əxlaqi və dini dəyərlərin aşılamaq

Ailənin, uşaqlara və ya cəmiyyətin digər üzvlərinə mənəvi və əxlaqi dəyərləri aşılamaq funksiyası, həm cəmiyyətdəki, həm də şəxsi psixoloji inkişafda əhəmiyyətli bir yer tutur. Ailə üzvlərinin bir-birinə qarşı göstərdiyi hörmət, sevgi və mənəvi dəstək, uşaqların doğru və yanlış anlayışlarını formalaşdırır, onların gələcəkdəki davranışlarını istiqamətləndirir.

Ailədəki rol bölgüsünün psixoloji təsiri

Ailə daxilində hər bir üzvün rolunun müəyyən edilməsi və bunun həyata keçirilməsi psixoloji baxımdan son dərəcə əhəmiyyətlidir. Ailədəki rol bölgüsü, hər bir üzvün psixoloji vəziyyətinə, onların özünə inamına və ümumilikdə ailənin rifahına təsir edir.

1) Gözləntilər və məsuliyyət

Ailədəki rol bölgüsü, müəyyən gözləntilər və məsuliyyətlərlə əlaqədardır. Bu məsuliyyətlər, həm qadın, həm də kişi üçün müəyyən psixoloji təzyiqlər yarada bilər. Məsələn, ənənəvi ailə modelində kişi, ailənin təminatçısı və başçısı kimi qəbul olunur. Bu rolu daşımaq kişiyə müəyyən dərəcədə stres və məsuliyyət gətirə bilər. Eyni zamanda, qadınların ev işləri və uşaqlara qayğı göstərmək vəzifəsi də onları emosional və psixoloji baxımdan yorur. Bu rolu yerinə yetirməkdən yaranan təzyiq, psixoloji xəstəliklərə, məsələn, depressiyaya, narahatlıq və stressə səbəb ola bilər.

2) Rolların dəyişməsi və yenidən təsis edilməsi

Müasir dövrdə cəmiyyətin sosial və iqtisadi dəyişiklikləri, ailə içi rol bölgüsünün də dəyişməsinə səbəb olub. İndi kişilər, ev işlərində daha çox iştirak edir, uşaqların tərbiyəsinə aktiv şəkildə qatılır və ümumilikdə ailə daxilindəki rollar bərabərləşir. Bu yeni yanaşma, həm kişilərin, həm də qadınların psixoloji rifahına müsbət təsir göstərir, çünki hər iki tərəf öz məsuliyyətlərini paylaşır və bu da hər iki tərəfin stressini azaldır. Eyni zamanda, bu dəyişiklik, uşaqların cinsiyyət bərabərliyi anlayışını mənimsəmələrinə kömək edir.

3) Ailədaxili münaqişələr və psixoloji təzyiqlər

Ailədəki rol bölgüsünün düzgün müəyyən edilməməsi və ya bir üzvün digərinə qarşı olan gözləntilərin düzgün başa düşülməməsi, ailədaxili münaqişələrə səbəb ola bilər. Məsələn, biri ailə üzvü çox işləyərkən, digəri evdə və uşaqların qayğısına qalmaqla daha çox məsuliyyət daşıyarsa, bu, psixoloji olaraq hər iki tərəfi yora bilər. Münaqişələr və anlaşılmazlıqlar, psixoloji gərginliklərə, emosional yorğunluğa və ümumiyyətlə, ailə üzvlərinin psixoloji sağlamlığında mənfi nəticələrə səbəb ola bilər.

PRİM-in yanaşması və psixososial reabilitasiya

PRİM (Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi) olaraq, ailənin funksiyalarının və rol bölgüsünün psixoloji təsirlərinə dair apardığımız araşdırmalar və həyata keçirdiyimiz proqramlar, cəmiyyətin daha sağlam və psixoloji rifahı yüksək olan ailələrə sahib olması məqsədini daşıyır. Ailə üzvlərinin arasında düzgün kommunikasiya, qarşılıqlı dəstək və hər bir üzvün psixoloji ehtiyaclarının nəzərə alınması ilə, ailə daxilindəki rol bölgüsünün daha sağlam və bərabər şəkildə qurulmasını təşviq edirik.

Psixososial reabilitasiya, ailədaxili münasibətlərin yaxşılaşdırılması və hər bir üzvün sağlam psixoloji inkişafı üçün vacibdir. Bu baxımdan, PRİM-in həyata keçirdiyi tədbirlər, ailələrdə qarşılıqlı anlaşma, emosional dəstək və psixoloji sağlamlığın artırılması üçün bir çox aspekti nəzərə alır. Ailələrə psixoloji dəstək, mübahisələrdə kommunikasiya bacarıqlarının gücləndirilməsi və stresslə mübarizə strategiyalarının öyrədilməsi kimi fəaliyyətlərimiz, ailə funksiyalarının və rol bölgüsünün psixoloji təsirini müsbət yöndə dəyişdirməyə kömək edir.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi”nin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)