Ünsiyyət, cütlüklər arasında sağlam münasibətlərin qorunması və inkişaf etdirilməsində mərkəzi rol oynayan psixososial prosesdir. John Gottman, Sue Johnson, Markman & Stanley kimi aparıcı tədqiqatçılar göstərirlər ki, münasibətlərin davamlılığı, tərəflərin qarşılıqlı olaraq bir-birlərinin emosional siqnallarını qəbul etmə və adekvat reaksiya vermə bacarığından asılıdır. Araşdırmalara görə, boşanmaların təxminən 65-70%-i ünsiyyət çatışmazlığı ilə birbaşa əlaqəlidir (Gottman, 1999). Bu səbəbdən, ailədaxili ünsiyyətin pozulması yalnız emosional bağlara deyil, həm də psixoloji rifaha mənfi təsir göstərir.

1)Ünsiyyətin psixoloji əhəmiyyəti

Ünsiyyət — yalnız informasiya ötürmə prosesi deyil, həm də tərəflərin bir-birinin emosional vəziyyətini anlama, empati qurma və qarşılıqlı ehtiyaclara cavab vermə vasitəsidir. Transaksional Analiz nəzəriyyəsinə (Eric Berne, 1964) görə, cütlüklər arasında münasibət “valideyn”, “böyük” və “uşaq” ego vəziyyətləri ilə idarə olunur və ünsiyyət pozuntusu çox vaxt bu ego vəziyyətlərinin uyğunsuz qarşılıqlı təsirindən yaranır.

Bağlanma Nəzəriyyəsi (Bowlby, 1969) isə vurğulayır ki, uşaqlıqda formalaşan bağlanma stili (təhlükəsiz, narahat, uzaqlaşdırıcı) yetkinlikdə romantik münasibətlərdə ünsiyyət tərzinə təsir edir.

2) Yanlış anlaşmaların elmi səbəbləri

Cütlüklərdə yanlış anlaşmaların kökündə bir sıra psixoloji və sosiomədəni faktorlar dayanır:

1. Dil və ünsiyyət üslubu fərqləri

• Araşdırmalar: Deborah Tannen (1990) göstərir ki, gender fərqləri ünsiyyət stilinə təsir göstərir. Məsələn, qadınlar daha çox emosional yaxınlıq və paylaşım axtararkən, kişilər daha çox problem həllinə yönəlik üslub seçirlər.

2. Emosional vəziyyətin qavranılmaması

• Elmi əsas: Emosional İntellekt nəzəriyyəsinə (Mayer & Salovey, 1997) görə, hissləri tanımaq və idarə etmək bacarığı zəif olduqda, tərəflər bir-birinin emosiyalarını yanlış şərh edir.

3. Qeyri-real gözləntilər

• Psixoloji izah: Sosial Müqayisə Nəzəriyyəsinə görə (Festinger, 1954), insanlar münasibətlərini ətrafdakı nümunələrlə müqayisə edir və bu da bəzən real olmayan gözləntilərin formalaşmasına səbəb olur.

3) Aktiv dinləmə və effektiv ünsiyyət bacarıqları

Aktiv dinləmə (Carl Rogers, 1951) — qarşı tərəfin dediklərini yalnız eşitmək deyil, həm də hisslərini və niyyətlərini anlamağa yönəlmiş empatik yanaşmadır. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, aktiv dinləmə texnikalarının tətbiqi münasibət məmnuniyyətini 30-40% artırır.

Əsas elementlər:

• Tam diqqət — göz təması, baş hərəkətləri, diqqət yönəltmə
• Empatiya — “Səni başa düşürəm, çünki…”
• Aydınlaşdırıcı suallar — “Bunu dediyində nəyi nəzərdə tutursan?”
• Geri bildirim — “Deməli, sən özünü belə hiss edirsən…”

Effektiv ünsiyyət strategiyaları:

• “Mən” ifadələrindən istifadə (I-messages) — mübahisə zamanı günahlandırmadan hissləri ifadə etmək
• Qarşılıqlı hörmət və şəxsiyyətə deyil, davranışa fokuslanmaq
• Mübahisə zamanı fasilə götürmək və emosiyalar sakitləşdikdən sonra müzakirəni davam etdirmək

4) Ünsiyyət maneələri və psixoterapevtik həll yolları

1. Qəzəb və təcavüzkar üslub

• Həll: Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (CBT) qəzəbin idarəsi və impulsların tənzimlənməsində effektivdir.

2. Emosional təcrid

• Həll: Emosional Fokuslu Terapiya (EFT, Sue Johnson) emosional yaxınlığı bərpa etmə və tərəflər arasında “emosional təhlükəsizlik” yaratmağı hədəfləyir.

3. Sözsüz ünsiyyətin yanlış şərhi

• Həll: Bədən dili və mimikanın fərqindəlik məşqləri, Gestalt yanaşması ilə indiki anın şüurlu qavranılması.

5) Nəticə və tövsiyələr

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, cütlüklərdə ünsiyyət problemlərinin aradan qaldırılması yalnız münasibətlərin davamlılığını təmin etmir, həm də hər iki tərəfin psixoloji sağlamlığına müsbət təsir göstərir. Aktiv dinləmə, empatiya və açıq dialoq bacarıqlarının inkişafı — münasibət məmnuniyyətinin və emosional rifahın əsas açarlarıdır.

Psixoloq tövsiyələri:

• Həftədə ən az bir dəfə “yalnız ünsiyyət görüşü” təşkil edin — telefon və digər diqqət yayındırıcı amillər olmadan
• Mübahisəni “qalib-məğlub” prizmasında deyil, “həll tapmaq” məqsədilə aparın
• Hisslərinizi “mən” dili ilə ifadə edin və qarşı tərəfin müdafiəyə keçməsinə imkan verməyin
• Lazım gəldikdə neytral üçüncü tərəf — psixoloq və ya mediator dəstəyindən yararlanın.

Psixoloq M. Almara Ağaqızı

PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrəsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin @almara.melikova.aga_qizi instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)