məktəb ili başlayanda və xüsusilə imtahan dövrlərində (KŞQ, BŞQ, monitorinqlər zamanı) ibtidai sinif uşaqlarında fiziki və psixoloji narahatlıqlar çoxalır.

Valideynlər tez-tez belə deyirlər:

“Uşağım tez tez xəstələnir “”

“İştahı itib.”

“Səhərlər məktəbə getmək istəmir.”

“Gecələr qorxulu yuxular görür.”

Araşdıranda məlum olur ki, uşağın orqanizmi sağlamdır, analizlər normal çıxır, amma narahatlıq və stres bədəndə xəstəlik kimi özünü göstərir.

 Uşaqlarda stress nədir?

Stress – təkcə böyüklərin deyil, uşaqların da qarşılaşdığı bir haldır.

Uşaqlar da məktəb, imtahan, müəllim, dost münasibətləri kimi səbəblərlə daxili gərginlik yaşayırlar.

Amma onların emosiyalarını idarə etmə bacarığı hələ formalaşmadığı üçün bu gərginlik bədən reaksiyası şəklində ortaya çıxır.

Yəni uşaq qorxu, narahatlıq və təzyiq hiss etdikdə, bədən buna qarın ağrısı, baş ağrısı, yuxu pozuntusu kimi cavab verir.

Niyə İbtidai Sinif Uşaqları Daha Həssasdır?

İbtidai sinif uşaqları üçün “imtahan” anlayışı yenidir.

Onlar üçün səhv etmək “pis olmaq”, aşağı bal almaq isə “uğursuz olmaq” deməkdir.

Belə düşüncə:

Özünə inamsızlıq yaradır

Uğursuzluq qorxusunu artırır

Beyində gərginlik və qorxu reaksiyasını gücləndirir

Bu zaman beyin stres hormonları (kortizol, adrenalin) ifraz edir və nəticədə uşaqda fiziki və emosional narahatlıq yaranır.

Uşaqlarda stressin əlamətləri

Stress uşaqlarda müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər.

Bəzən uşaq “mən qorxuram” demir, amma bədəni danışır.

 1) Mədə-bağırsaq şikayətləri

Ən çox rast gəlinən simptomlardır:

Səhər başlayan qarın ağrıları

İştahın azalması və ya çox yemə

Bulantı, qusma (xüsusilə imtahan günlərində)

Qəbizlik və ya ishal

Nümunə

9 yaşlı Zəhra hər test günü səhər ağrı və qusma ilə müraciət edirdi.

Analizlər normal idi. Aydın oldu ki, bu — imtahan qorxusunun nəticəsidir.

Valideynlərlə söhbət və dəstək sonrası şikayətlər yoxa çıxdı.

 2) Yuxu pozuntuları

Stressli uşaqlarda:

Yuxuya getmək çətinləşir

Tez-tez oyanma və  yuxular olur

Səhərlər halsız qalxırlar

Uzunmüddətli yuxu pozğunluğu diqqət zəifliyi və yorğunluq yaradır.

 3) Baş və bədən ağrıları

Gərginlik bədəndə yığılır:

Günortadan sonra başlayan baş ağrısı

Ayaq ağrıları, “böyümə ağrısı” kimi

Boğazda düyün hissi, udqunma çətinliyi

Bunlar çox vaxt “xəstəlik” deyil, emosional ağrıdır.

4) İmmunitetin zəifləməsi

Uzun sürən stress bədəni müdafiəsiz qoyur:

Tez-tez soyuqdəymə, qrip

Uzunmüddətli öskürək, burun axması

Allergiya və ekzema kimi dəri problemlərinin artması

Hətta saç tökülməsi

5) Psixoloji və emosional pozuntular

Davamlı gərginlik uşağın davranışını dəyişir:

Təşviş (narahatlıq)

– Daim gərgin, qorxulu, diqqəti yayılır, tərləyir.

Depressiya

– Kədər, maraqsızlıq, “mən bacarmıram” düşüncələri, yorğunluq.

Tükənmişlik (burnout)

– Dərslərdən bezmə, məktəbə qarşı mənfi münasibət, emosional yorğunluq.

 6) Davranış dəyişiklikləri

Uşaq imtahandan qaçmaq, məktəbə getmək istəməmək

Ağlama, aqressiya, əsəbiləşmə

Dırnaq yemə, saç çəkmə, diş sıxma

Bəzən artıq emosional yemək (xüsusilə şirniyyat)

Nadir hallarda — özünə zərər davranışları (böyük yaşlarda)

Yaşa görə atres fərqləri

Yaş qrupu və əlamətlər

6–7 yaş – Məktəbə getmək istəməmə, “xəstəyəm” bəhanələri, ağlama

7–8 yaş – Qarın ağrısı, müəllim qorxusu, “pis oxuyacam” narahatlığı

8–9 yaş – Dost münasibətləri ilə bağlı stres, yuxu pozuntuları

9–10 yaş – Özünü qiymətləndirmə, nəticə qorxusu, halsızlıq və başgicəllənmə

 Valideynlər nə etməlidir?

1) Erkən əlamətləri tanıyın

Uşağın davranışı, iştahı, yuxusu dəyişibsə

Xüsusilə imtahan günlərində şikayətlər artırsa — stres ehtimalını düşünün.

2) Təzyiq yox, dəstək verin

Uşağı nəticəyə görə yox, səyinə görə tərifləyin.

“Sən bacaracaqsan” yox, “gəlin birgə öyrənək” deyin.

Sevginizin nəticədən asılı olmadığını hiss etdirin.

3) Gündəlik rejim yaradın

Yuxu: 9–11 saat

Qidalanma: təbii, az şəkərli yeməklər

Hərəkət: hər gün açıq havada ən az 1 saat oyun

Ekran vaxtı: maksimum 1–1.5 saat

Sakitləşmə: musiqi, rəsm, nəfəs məşqləri

Müəllimlər Üçün Qısa Qaydalar

İmtahanları “cəza” deyil, “öyrənilənləri göstərmə” fürsəti kimi təqdim edin.

Qiymət yox, inkişaf və səy əsas olsun.

Uşağa hiss etdirin ki, imtahan onun dəyərini müəyyən etmir.

Müəllimin sakit, anlayışlı münasibəti uşağın beyin gərginliyini azaldır.

 Nə zaman mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır?

Əgər:

Uşaqda simptomlar 2 həftədən çox davam edirsə,

Kilo itkisi, yuxu problemi, imtahandan qaçma halları varsa,

O, emosional olaraq qapanıbsa,

mütləq pediatr və uşaq psixoloqu birlikdə qiymətləndirməlidir.

Profilaktika – Sağlam Uşaqlar, Sağlam Gələcək

Məktəblərdə psixoloq xidməti aktiv olmalıdır.

Valideyn maarifləndirilməsi – uşaqlarda stresin əlamətləri barədə təlimlər.

Qiymətləndirmə sistemi uşağın yaşına və inkişaf səviyyəsinə uyğunlaşdırılmalıdır.

Yekun söz

Uşaqlıq bir dəfə yaşanır.

Bizim borcumuz onların bu illəri qorxu və narahatlıqla deyil, sevinc, oyun və öyrənmə həvəsi ilə keçirməsini təmin etməkdir.

Unutmayaq:

Sağlam uşaq xoşbəxt uşaqdır.

Xoşbəxt uşaq – uğurlu gələcəyin təməlidir.

Pediatr Atlaz Möhsümova

(Mütəxəssislə 077 250 11 37 mobil nömrəsi vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilərsiniz.)