aydan Mehtiyeva

İnkişaf ləngiməsi olan uşaqlarla iş necə aparılmalıdır? – LOQOPED YAZIR

Baxış sayı: 733

Müxtəlif səbəblərdən nitq inkişafında ləngiməsi olan uşaqların sayı daha da çoxalır. Ancaq nitqdə ləngimə vaxtında aşkar edilərsə və aradan qaldırılarsa, bu o qədər ciddi problemə çevrilməz. Bu məsələdə məsuliyyət ilk növbədə  valideynlərin üzərinə düşür; onlar narahatlığı hiss etməli, uşağı müayinələrə aparmalı və onun üçün ən yaxşı həkimləri seçməlidirlər. Nitq inkişafındakı geriləmə vaxtında düzəlməsə, uşaq böyüdükcə onun psixikasında da geriləmə müşahidə olunacaq, məktəbdə oxumaq və yaşıdları ilə ünsiyyət qurmaq onun üçün son dərəcə çətin olacaq.

Son iki onillikdə uşaqların psixo-emosional inkişafında müəyyən edilmiş dəyişikliklərin statistikası on qat artmışdır. Nitqin inkişafında gecikmə  təfəkkürün inkişafına mane olur (psixi-nitq inkişafın ləngiməsi yaranır) və əksinə anadangəlmə zehni və nevroloji xəstəliklər nitqin inkişaf etməməsinə səbəb olur.  Psixi-nitq inkişafın ləngiməsi diaqnozu 5 yaşdan yuxarı uşaqlarda daha çox  qoyulur, lakin orta hesabla onların 20%-də bu xəstəlik olur. Bu vəziyyət başa düşüləndir, çünki uşaq məhz bu yaşda fəal ünsiyyət qurmağa başlayır, ancaq uşaq ünsiyyətə girmədikdə valideynlər narahat olmadığa başlayırlar.

Ancaq 5 yaş nitq ləngiməsinin müalicəsinə başlamaq üçün artıq gecdir. Əgər 6 yaşından əvvəl uşaq ümumiyyətlə danışmırdısa, deməli onun sağalma ehtimalı 0,2%-dir. 7 yaşından sonra isə nitq yoxdursa, onun olması 0%-dir.                         Əlbəttə ki, psixi-nitq inkişafında gecikmənin müalicəsi gecikmənin dərəcəsindən və istifadə olunan metodlardan asılıdır. Ancaq valideynlər ləngimənin əlamətlərini nə qədər tez aşkar etsələr, ideal olaraq 2 yaşa qədər tam sağalma ümidi var.Gecikmiş psixo-nitq inkişaf ləngiməsinin əlamətləri

Gecikmiş psixo-nitq inkişaf ləngiməsinin (PNİL) anadangəlmə amillərdən qaynaqlanırsa, uşağın erkən yaşlarında özünü göstərməyə başlaya bilər. PNİL-in əlamətləri:

usaq

4 ay: uşaq valideynlərin sözlərinə və jestlərinə cavab vermir, gülümsəmir (bunlar həm də autizm əlamətidir);

8-9 ay: uşaq qığıldamır (eyni hecaların təkrarlanması);

1 yaş: uşaq çox sakitdir, demək olar ki, səs çıxarmır;

1.5 yaş: sadə sözlər demir (“ana”, “ver”) və onları anlamır, onu adı ilə çağırdıqda başa düşmür. Uşağın çeynəməsi də olmaya bilər;

2 yaş: çox məhdud sözlər toplusunu bilir və istifadə edir, başqalarının ardınca yeni sözləri təkrarlamır;

2.5 yaş: 20-dən çox söz tətbiq etmir, iki və ya üç sözdən ibarət cümlə qura bilmir, bədən hissələrinin, əşyaların adlarını başa düşmür;

3 yaş: özü sərbəst cümlə qura  bilmir, böyüklərin danışdığı sadə hekayələri başa düşmür; Çox sürətli danışır, sözün sonunu “yeyir” və ya çox yavaş danışır, sözləri uzadır. Valideyinin ona müraciətinə cavab olaraq, deyilənləri sanki təkrarlayır.

PNİL olan bir uşaqda hər yaşda tüpürcək ifrazatının artması müşahidə olunur, həmişə ağzı açıq qalır. Belə uşaqlar hiperaktivlik, artan aqressivlik, diqqətsizlik, yorğunluq, zəif yaddaş ilə xarakterizə olunur. Uşaq çox ləng düşünür, inkişaf etməmiş bir təsəvvürə və dar bir emosional təzahürə malikdir, həmyaşıdları ilə ünsiyyətdə böyük çətinliklər yaşayır və buna görə də onlardan çəkinir. Fiziki olaraq, belə uşaqlar da zəif inkişaf etmiş olurlar, hətta serebral iflicə də ola bilərlər.

Ümumiyyətlə, uşağın danışma çətinliyi nə qədər uzunmüddətli olarsa, psixi və əqli inkişafı bir o qədər gecikər. Çünki uşaqlar böyüdükcə, başqaları ilə dialoqlarda deyilənlərdən daha çox məlumat əldə edirlər. Bu, PNİL müalicəsini mümkün qədər erkən başlamaq üçün başqa bir səbəbdir.

loqoped

Psixi inkişaf ləngiməsinin əsas səbəbləri

Psixi-nitq inkişafının ləngiməsi müstəqil xəstəliklər deyil, bu beynin və mərkəzi sinir sisteminin inkişafındakı dəyişikliklərin nəticəsidir.

 

PNİL-in səbəbləri

Hamiləlik dövründə ananın xəstəlikləri, dölün inkişafının pozulmasına kömək edən infeksiya, zəhərlənmə və travmalar

Bətndəki dölün oksigen çatışmazlığı (hipoksiya)

Çətin doğuş (sürətli yaxud vaxtından əvvəl doğuş, göbək ciyəsinin boyuna dolanması), doğuş zamanı uşaq travması

Erkən yaşda beyin xəstəliyinə səbəb olan ağır infeksiya və travmalar

Beyin strukturasını pozan genetik və xromosom xəstəlikləri

Erkən yaşda ağır psixotravma

Qeyri-düzgün tərbiyə; uşağın çox güclü valideyn qayğısı altında olması yaxud qayğıdan məhrum olması. Bu səbəbdən PNİL olan uşaqlar əsasən asosial ailələrdən çıxır.

 

PNİL-ə səbəb ola biləcək xəstəliklər

Mərkəzi sinir sisteminin (MSS) anadangəlmə anomaliyaları və metabolik pozuntuları

Epilepsiya və digər ruhi xəstəliklər

Serebral işemiya

Hidrosefaliya

Kəllədaxili təzyiqin artması

Uşaq serebral iflici

Baş beyin şişi

Beyin damarlarının patologiyası

Leykodistrofiya

Likvor dinamikasının pozulması

Bir daha vurğulayaq ki, nitq və zehni inkişafın ləngiməsi beyin funksiyasının pozulmasına (doğuş travması, infeksiyaların təsiri), bəzi irsi xəstəliklərin mövcudluğuna (PNİL hər sonrakı nəsildə ağırlaşır) və uşağın böyüdüyü əlverişsiz psixoloji iqlimə görə baş verir. Buna görə yalnız PNİL-i deyil, ilk növbədə  səbəblərini də müalicə etmək lazımdır.

 

Autizm elementləri və PNİL

Mərkəzi sinir sistemin pozulması və ya ağır infeksiyaların uşağın bədəninə təsiri nəticəsində nəinki danışma və zehni inkişafda geriləmə yarana bilir, hətta bəzi hallarda xəstəlik autizm əlamətləri ilə də müşayiət olunur.

loqoped 1

PNİL-in müalicəsi

PNİL-i müalicəsi mümkün qədər erkən yaşdan, eyni zamanda kompleks şəkildə başlamalıdır. Terapiyaya valideynlər, nevroloq, loqoped, psixoloq, refleksoloq daxildir. İnkişaf ləngiməsinin dərəcəsi azdırsa erkən müalicə yaxşı nəticə verə bilər. Müalicə nə qədər gec başlasa, uşağın normal ünsiyyət qura bilməsi və həmyaşıdları ilə birgə ümumtəhsil məktəbində təhsil ala bilməsi ehtimalı azalır.

 

Mütəxəssislərlə iş

Xüsusi pedaqoq iki və ya daha çox yaşı olan uşaqlar ilə məşğul olur, onun işi yaddaş, incə motor bacarıqları, düşüncə inkişafına yönəlir. Loqoped isə nitq inkişafını dəstəkləmək üçün əlavə tədbirlər, məsələn, səs və səs birləşmələrinin tələffüzünü asanlaşdıran loqopedik masaj edir.

Nitq inkişafında geriləmənin psixoloji travma ilə əlaqəli olduğu hallarda, eləc də ailədə qeyr-istabil vəziyyət olduqda, uşaq həmyaşıdları ilə ünsiyyətdən çəkindikdə uşaq psixoloqu ilə işləmək lazım gəlir.

Əziz və hörmətli valideynlər, hər birimizin daxil olduğu kiçik bir cəmiyyətimiz var. Burada doğmalarımızla olan münasibətlərimizi tənzimləyir, öz rollarımızı yerinə yetirir, özümüzü inkişaf etdirir və övladlarımızı böyüdürük. Bu kiçik cəmiyyət bizim varlığımızı təsdiq edən, içində daim rahatlıq tapdığımız doğma ailəmizdir. İsti ailə mühitində biz ətraf-aləmdə olan hadisələrin bizə göstərdiyi təsirləri tənzimləyir, çətinliklərə güc gəlmək üçün enerji depolayır, ailə üzvlərimizlə məsləhətləşmələr edərək bütün problemlərə rahatlıqla sinə gərə bilirik. Çünki, ailə bizim ən güvəndiyimiz limandır, hər birimizin dayaq nöqtəsidir. Təbii ki, çətinlik və problemlər yalnız xarici təsirlərdən qaynaqlanmır və bu təsirlər bəzən daxili formada da özünü büruzə verir. Ailə üzvlərinin tez-tez bir-biri ilə anlaşa bilmədiyi, güzəştə gedə bilmədiyi anlar da olur. Erkən müdaxilə, ailə üzvləri arasında bir-birini anlama və uzlaşma olmadığı zaman bu kiçik sarsıntılar gələcəkdə böyük problemlərə gətirib çıxarır. Ər-arvad arasındakı münaqişələr valideynlərarası münaqişələrə, qeyd etdiyimiz münaqişə isə uşaqların taleyinə, inkişafına mənfi təsir göstərir. Bunun üçün vaxtında ciddi, profilaktik addımlar atmaq hər bir şəxsin borcudur. Məhz bu müsbət, eyni zamanda hər iki tərəf üçün həssas sayılan addımların atılması yönündə şəxslər təkcə özlərini deyil, ailə üzvlərini, ələlxüsus uşaqlarını fikirləşməlidirlər.Sağlam qərarların verilməsi və sağlam ailə modelinin formalaşması istiqamətində valideynlərin maariflənməsi mütləq şərtdir. Bu çərçivədə ailənin və icmanın üzvləri, həmçinin professional müstəvidə insan və onun həyat fəaliyyəti, hərtərəfli inkişafı prosesini araşdıran, tədqiq edən mütəxəssislərin üzərinə də böyük yük düşür. Bildiyiniz kimi, insan və onun inkişafı ilə bağlı müxtəlif elmlər (psixologiya, pedaqogika, fəlsəfə, antropologiya, anatomiya və s.) mövcuddur. Məhz sosial iş də insanı və ailəni cəmiyyətin başlıca hərəkətverici qüvvəsi kimi öyrənir.

Cute little girl at speech therapist office

Sosial iş:

Ailələrin hərtərəfli inkişaf etməsi;

Cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələri barədə dərindən məlumatlanması, maarifləndirilməsi;

Problemlərinin aşkara çıxarılması, öyrənilməsi və həll edilməsi, çıxış yollarının tapılması;

Dövlət qurumları ilə ailə arasında vasitəçiliyin təmin olunması;

Ailələrin səlahiyyətləndirilməsi, gücləndirilməsi;

Öz müqəddəratlarını təmin etmələrində onlara yol göstərilməsi;

Həyatlarının hər bir anında ailəyə dəstək verməyi;

Hüquqlarını qorumağı;

Ailənin öz problemleminin həllində əsas və yeganə söz sahibi olması, həmçinin bunun kimi digər vacib məsələlərin həyata keçirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərir.

Qeyd olunanların icrası üçün ali təhsilli, peşəkar sosial işçilər fəaliyyət göstərir və onlar ailələrin, uşaqların sosial xidmətlərlə təmin olunması, fikirlərini müstəqil formada ifadə etməyi, sosial müdafiə üçün zəruri tədbirlərlə təmin olunmaqları, ailə-sosial işçi arasında səmimi münasibətlərin yaranması yönündə öz güclərini və imkanlarını səfərbər edirlər. Sosial işçilər cəmiyyətimizin mənəvi həkimləridirlər. Ailələrin yüksək səviyyədə maraqlarının müdafiə olunmasında hər zaman fəal iştirak edirlər.

Uşağınızı müəyyən davranışına görə tərifləyin. Çalışın hansı müsbət cəhətinə görə təriflədiyinizi anlasın. Məsələn, əgər övladınız rəsm çəkibsə, “Sənin günəşin çox gözəl alınıb!” “O pişik isə lap canlı görünür!” kimi konkret nüansları vurğulayaraq tərifləyin. “Sən yaxşı oğlansan (qızsan)!”, “Əsl rəssamsan!” kimi ifadələrdən çəkinin. Unutmayın ki, şəxsiyyəti deyil, davranışı tərifləmək lazımdır.

Təriflə yanaşı övladınıza təbəssüm edin, onu qucaqlayın. Uşaq sizin səmimi sevindiyinizi hiss etməlidir. Bu, “tərifliyim, canım qurtarsın” durumuna çevrilməməlidir. Bununla yanaşı, övladlarınızı gün ərzində bir neçə dəfə qucaqlamaq və alnını, yanaqlarını öpmək tövsiyə edilir.

Övladınızın müsbət və ya mənfi davranışlarına işarə edərək başqa uşaqların davranışların ilə müqayisə etməyin. Onda digərlərindən üstünlük hissini aşılamayın. Hər xırdalığa görə tərifləməyə ehtiyac yoxdur, əks təqdirdə tərif mənası itirəcək və uşaq bütün hərəkətlərinə görə hər zaman sizdən rəğbətləndirmə gözləyəcək.

Tərifləyərkən uşağın nəyi asanlıqla, nəyi isə çətinliklə yerinə yetirdiyini qeyd edin. İrsi bacarıqlarına diqqətini cəmləşdirməyin (atanda vaxtilə əlaçı olub və ya anan uşaqlıqda gözəl şeirlər ifa edirdi və bu bacarıq sənə onlardan qalıb s.). Daha çox uşağın öz səylərinə əsasən uğur qazandığı təəssüratını yaradın.

“Böyüyəndə istedadlı rəssam olacaqsan.” kimi inam aşılamayın. Uşaq sizin gözləntinizi reallaşdıra bilməsə, məyus olacaq. Bununla yanaşı, “Boş yerə əziyyət çəkmə, onsuz da səndə alınmayacaq.” kimi fikirlər də qətiyyən səsləndirməyin. Bu cür fikirlər, uşaqların özünəinamını zəiflədir. Öncə təriflədiyiniz uğuru sonra dəyərsizləşdirməyin. Məsələ, “O rəsm dərsindən aldığın 5 heç də vacib deyildi.” kimi fikirlər səsləndirməyin.

Gün ərzində yatmaq, şorba yemək istəmir və dava edir:

 

Uyğunlaşma dövründə uşağa necə kömək etmək olar?

Valideynlər uşaq bağçaası illə əvvəlcədən görüşməyə başlamalı. Ümumiyyətlə bu cür görüşlər yay aylarında keçirilir, belə ki sentyabr ayına qədər ailənin hazırlaşmağa vaxtı olur, uşağın günün yeni rejiminə alışmağa vaxtı olur (bununla bağçalar tövsiyələr də verir). Rejim ümumiyyətlə çox vacibdir, əgər uşaq əvvəlcədən ona əməl etməyə başlayır və belə bir cədvələ uyğunlaşırsa, uşaq bağçasında onun üçün daha asan olacaq, çünki fiziki narahatlıq və lazımsız yorğunluq olmayacaqdır.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində valideynlər üçün uyğunlaşma müddətini aşmağa kömək edən xüsusi tövsiyələrimiz var:

Uşağı bağçanın meydançalarına aparın ki, digər uşaqlarla görüşmək və oynamaq imkanı olsun.

Az müddətə uşağınızı qohumlarınız və ya dostlarınızla qoymağa çalışın – valideynlərin yoxluğunda uşağın reaksiyasını və davranışını izləyin.

Onu təkbaşına oynamağı öyrədin. Mümkünsə, onun üçün digər uşaqların da cəlb ediləcəyi rol oyunlarını təşkil edin.

Minimum müstəqilliyə öyrətmək: tualet vərdişləri, qaşıq tutmaq, geyinmək və soyunmaq. Həmişə uğuru üçün tərifləyin.

Uşaq bağçasının yanından keçərkən buna müsbət bir şəkildə diqqətini cəlb etməlisiniz (ümumiyyətlə uşaqlar oyun meydançaları, pəncərələrdən görünən oyuncaqlar və qrup gəzintisi zamanı görünə bilən qrup oyunları sevirlər). Uşağı çox maraqlı şey gözlədiyini izah edin.

Əvvəlcə, yarım günlü olaraq uşaq bağçasına getmək, uşağa öyrəşmək üçün vaxt vermək və sonra axşama qədər orada qoymaq daha yaxşıdır.

Uşaqdan bağçadakı gündəlik həyatı, dostları haqqında, uğurları haqqında soruşmaq. Beləliklə, valideynlərinin onu yalnız bağçada qoymadıqlarını, həyatı ilə həqiqətən maraqlandıqlarını və bu barədə ən azı hekayələrdən öyrənmək istədiklərini başa düşəcəkdir.Uşaq bağçaya getmək və dostları haqqında, vacib şeylər haqqında danışmaqdan xoşbəxtdirsə, uyğunlaşma dövrü uğurla başa çatmışdır. Ümumiyyətlə uyğunlaşma 2 həftədən 3 aya qədər davam edir (nadir hallarda – altı aya qədər).

 

Uşaq valideynləri ilə ayrılarkən ağlayırsa …

Prinsipcə bu təbii bir prosesdir. Ancaq hər uşaq uyğunlaşma dövrünü müxtəlif yollarla keçir: kimsə dərhal ağlamağa başlaya bilər, kimsə – bir həftə içində, kimsə sevinclə gələcək və bir aydan sonra göz yaşları ilə yerə uzanacaq. Uşağı tanış mühitdən çıxarırıq, bu normal bir reaksiya. Valideynlərin də bunu sakit qəbul etmələri vacibdir, çünki uşaqlar özlərinə inamsızlığını hiss edir və mənimsəyirlər. Bir psixoloq və pedaqoq ilə birlikdə xüsusi bir strategiya, bir növ ayrılma ritualını inkişaf etdirməlisiniz. Məsələn, övladınızla əvvəlcədən razılaşın ki, daha asan ayrılmalarına və valideynlərini buraxmalarına kömək etmək üçün onu qucaqlayacaqsınız və ya öpəcəksiniz. Evdə və ya bağçaya gedərkən uşağınıza iş və ya iş üçün getdiyinizi izah edin və axşam onu mütləq evinə aparacaqsınızı deyin. Unudulmamalıdır ki, şıltaqlıqlar, göz yaşları, həll olunmazlıq 3-4 yaşlı uşaqlar üçün, 5-6 yaşlı uşaqlar üçün normal reaksiyadır.

 usaq 2

Uşaq evə getmək istəmirsə necə olacaq?

Qəribədir ki, bu, ilk ssenaridən daha tez-tez baş verir. Və burada da bir növ mərasimə ehtiyac var, müəllimlə valideyn arasında qarşılıqlı əlaqə xəttini inkişaf etdirmək vacibdir – vəziyyəti birlikdə həll etmək olar. Məsələn, bir valideyn müəllimə 10 dəqiqədən sonra uşağı götürəcəyini və qızı və ya oğlunu xəbərdar etməsini xahiş edəcəyini yaza bilər. Beləliklə, uşaqlar zehni olaraq tezliklə ayrılmaq məcburiyyətində qalacaqlarına hazırlaşırlar (müqavimət göstərə bilərlər, amma artıq bilirlər). Gəlişdən sonra uşağa oyunu bitirmək və oyuncaqları yığışdırmaq üçün bir neçə dəqiqə vaxt verə bilərsiniz. Bu, bir razılaşmadır və uşaq vədini yerinə yetirməyə çalışır (çünki valideynlə tək deyil, dostlar və baxıcı onun davranışını izləyir). Ancaq qadağalar…

İki yaşında, “keçid dövrü” adlandırıla bilən vacib bir dövr başlayır – körpəlikdən uşaqlığa. Bu mərhələ mütləq tam ikidən başlamaz – bəzən iki yaş  üç ayda, bəzən isə iki yaş  yarımda.

Bu vaxt  qədər valideyinlər sözə baxan  övladlarının müqavimət göstərməyə meylli olduqlarını görürlər. Ən çox sevdiyi sözu<yox>sözüdir. Uşaq özü bəzən nə istədiyini bilmir. Ona təklif olunanlardan imtina edir, istəmədiyi üçün deyil -başqasının göstərişlərini yerinə yetirmək məcburiyyətində qalması xoşuna gəlmir. Bu, mənəvi böyümənin  qaçınılmaz bir mərhələsidir. Uşaq özünü bir insan kimi dərk etməyə, ananın ana olduğunu başa düşməyə başlayır. Və  ona özünü təsdiqləməsi lazımdır. Bunu necə edir? İndiyə qədər az-çox körpə sözə baxırdır. İndi istəklərini tələblərinə qarşı qoyur. Valideynlərin bu vəziyyətdə etdikləri əsas səhvlərdən biri də- uşağın “şıltaqlıqlarına” meyl etməmək üçün qətiyyətli olmaqdır. Çox vaxt belə bir xətt uşağın qorxaq, passiv və itaətkar bir insana  çevrilməsinə gətirib çıxarır. Bəzən əksinə, onunla münasibətlər bir sıra döyüşlərə çevrilir. Başqa bir səhv hər hansı bir toqquşmadan qaçmaq, və körpənin  bütün şıltaqlıqlarını, istəklərini və tələblərini yerinə yetirməkdir. Uşaq bağçasında və məktəbdə bu cür uşaqlar üçün çətindir, çünki özlərini məhdudlaşdırmağı, qaydalara və qaydalara tabe olmağı öyrənməyiblər. Belə  halında nə etməlisiniz? Verin? Yoxsa “iradənin möhkəmliyini” göstərərin? Bu cür hallarda ən yaxşı taktika uşağın diqqətini yayındırmaq, başqa fəaliyyətlərə, başqa maraqlara keçməkdir.Üstəlik, bu, münaqişə yaranmaqdan əvvəl edilməlidir.

İki yaşlı uşaq bir həddən o birinə tələsir. Özünü təsdiqləməyə üçün qışqırması ilə özünü göstərir: “Mən özüməm!” və ya “mən özüməm!” Öz gücsüzlüyünə hiss edib kömək istəyir: “sən elə”, “Kömək et”. Müstəqillik axtarır və eyni zamanda özünü böyüklərinin qorunması altında özünü etibarlı hiss edən bir körpənin mövqeyindən tamamilə imtina etmək istəmir. Valideynlər çox səbirli olmalıdırlar. Bu yaşdakı uşağa, şübhəsiz ki, bəzi normalara, qaydalara, və qaydalara riayət etməyi öyrətmək lazımdır. Lakin qaydalar çevik olmalıdır. Bu yaş üçün çox ciddi bir rutin uyğun deyil. Ancaq yenə də uyğunlaşmağı asanlaşdırmaq üçün uşaq bağçası rejiminə yaxın olmalıdır. Yenə də uşaq ananın qadağan etdiyi şeyin ata və ya nənə tərəfindən icazə veriləcəyinə alışmamalıdır. Bütün təcrübəsizliyinə baxmayaraq, iki yaşındakı bir uşaq bunu mükəmməl qavrayacaq və istifadə edəcəkdir. Uşaq oynadı və gəzintidən qayıtmaq istəmir. Evə getmək təklifi bir hiddətə səbəb olur: “Mən səni sevmirəm! Sən yaxşı deyilsən! ” və s. Valideynlər bunu bəyənmirlər və bu mənzərəni görənlərin  qarşısında utanırlar, bu səbəbdən əsəbiləşirlər: “Ana ilə  belə danışmağ olmaz!” Nə etməli? Uşaq getmək istəmirsə, qışqırıqlara baxmayaraq onu qucağında aparmalısız. Qalmasına icazə versəz, göz yaşları sayəsində hədəflərinə çatacağını, valideynlərinə təsir göstərə biləcəyini, fikirlərini dəyişdirməsini təmin edəcəyini görəcəkdir. Ancaq onu götürmək, hisslərini ifadə etməsinə mane olmamalıdır.Əksinə, görməlidir – valideynləri üçün hissləri aydındır, amma yenə də ayrılmağın vaxtı gəldi. Bu yaşda uşaqlar tez-tez “ritual hərəkətlərə” meyl göstərirlər. Və bütün hərəkətlər ardıcıllığı tələb edirlər: özünü yeməzdən əvvəl uşaq sevdiyi ayının pəncələrini “yuyub” masaya oturtmalıdır. Həm də bəzi hərəkətləri müəyyən bir ardıcıllıqla aparır, gəzintidən sonra və ya yatmağdan əvvəl. Yatmağdan əvvəl onlara şəkilli kitab oxuyun , şəkillərı göstərin. Həyatın üçüncü ilində uşaqlar həvəslə musiqi nağıllarını dinləyirlər. Bir nağılı dərk etmək üçün uşaq onu gündən-günə bir neçə dəfə dəfələrlə dinləməlidir. Əvvəlcə onu mahnı və musiqi cəlb edir. Hər dinlədikcə getdikcə daha çox nüfuz edir, yeni detalları xatırlayır və nağılı getdikcə daha çox sevir. Dinləmə prosesi onu o qədər mənimsəyir ki, uşaq 30-40 dəqiqə ərzində xüsusi diqqət tələb etmir. Üç və ya dörd həftədən sonra başqa bir disk ala bilərsiniz.

İnkişaf qüsurlarına gəldikdə, bu həmişə valideynləri narahat edir. Bəli, əqli geriliyi olduqca ciddi bir xəstəlikdir, lakin formasından asılı olaraq, zehni funksiyaları əsasında bu cür uşaqları cəmiyyətə uyğunlaşdırmaq və bəzi çatışmazlıqları düzəltmək mümkündür. Əqli geriliyinin ağır formalarında əlillik müəyyən edilir, yüngül bir forması ilə – yox. Əqli gerilik və ya zəka geriliyi beynin üzvi patologiyası səbəbiylə ortaya çıxan xroniki bir xəstəlikdir,Əqli geriliyi, prenatal dövrdə beyin quruluşlarının zədələnməsi və ya inkişaf etməməsi nəticəsində meydana çıxan zəkanın azalması ilə xarakterizə olunur, Tez-tez körpəlikdə, məktəbəqədər yaşda uşaqlar inkişafda ləngimə ilə qarşılaşa bilər, uşaq bağçasına uyğunlaşma ilə bağlı problemlər olur:  uşağın gündəlik rejiminə uyması, dərslərə davam etməsi çətindir, həmyaşıdları ilə ortaq bir dil tapmaq çətindir, uşaqlar həmişə yeni bir bacarığa uğurla yiyələnə bilməzlər. Psixiki inkişafın  geriliyi və əqlı  geriliyi oxşar simptomlara sahibdir, lakin psixiki inkişafın qeriliyi  olan bir uşaq bir neçə əlavə təkrarla öyrənə bilər,lakin əqli inkişafın gerili ilə olan uşaq  öyrənə bilməz.Beləliklə, 3 yaşlı bir uşaq bir sıra təkrarlardan sonra piramidanı yığa bilmədi,amma  həmyaşıdları asanlıqla 1-2 təkrar etdikdən sonra yığdılar.Uşaqlar diqqətsizdirlər,  bir yerdə oturmullar. Bəzi əlamətlər dərhal görünmür və onları erkən mərhələlərdə aşkarlamaq çox vacibdir, çünki erkən müalicə və korreksiya əqli geriliyi olan uşaqların uğurlu sosiallaşması və uyğunlaşmasının açarıdır.Əqli geri qalan uşaqların danışığı da gecikmə ilə inkişaf edir , nitq  yoxsul və səhvdir. Uşaqlar eşitmə ayrı-seçkiliyindən əziyyət çəkir, oxşar səsləri bir-biri ilə qarışdırırlar və xüsusilə samit hərflərlə qarışdırırlar. Artikulyasiya nitq aparatı həm inkişaf sürətində, həm də uşağın ümumi, incə motor bacarıqlarında geri qalır.Mərkəzi sinir sisteminin anormal inkişafı, əl və barmaqların inkişafındakı pozğunluqlar gecikmənin səbəbidir. Diqqətlə əlaqəli problemlər körpənin idrak fəaliyyətinə çox təsir edir və bu da zehni fəaliyyətə mənfi təsir göstərir. Uşaqlar şifahi təlimatları eşitmirlər, çünki onlara əhəmiyyət vermirlər. Uşaqlar baxır, ancaq görə bilmir; dinləyirlər, lakin eşitmirlər.Fizioloji baxımdan bu proses beynin işi ilə əlaqələndirilir: oyanma prosesləri inhibə proseslərindən üstündür.Zehni geriliyi olan  uşağa kompleks yardım təcili olaraq görülür. Uşaq psixiatrı, nevroloq, xüsusi psixoloq, defektoloq, loqoped kimi mütəxəssislərlə əlaqə saxlamalısınız. Psixoloji dəstək və korreksiya, defektoloq, loqoped ilə işləmək,  eyni zamanda farmakoterapiya istifadəsi – xəstəliyin vəziyyətini və gedişatını yaxşılaşdırmaq olar. Psixoloqla keçirdiyimiz dərslər psixoloji stresi aradan qaldırmağa, daxili qarşıdurmaları aradan qaldırmağa, narahatlıq səviyyəsini, aqressivliyi azaltmağa və körpənin psixoloji vəziyyətini sabitləşdirməyə kömək edəcəkdir.

 

Loqoped Aydan Mehdiyeva

Zəfər Psixoloji Nitq İnkişaf  Mərkəzinin rəhbəri

 




Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir