İnsanın uşaqlıq dövrü həyatının ən mühüm mərhələlərindən biridir. Bu dövrdə yaşanan təcrübələr, duyğular və münasibətlər gələcək şəxsiyyətin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Uşaqlıqda qarşılaşdığımız hadisələr, ailə mühiti, sosial münasibətlər və emosional təcrübələr yalnız o dövr üçün deyil, həm də bütün həyatımız boyunca bizimlə birlikdə olur. Bu səbəbdən uşaqlıq illərində yaşananlar, şəxsi həyatımıza, qərarlarımıza və münasibətlərimizə dərin təsir göstərir.

Ailə münasibətləri və uşaqlıq təcrübələri

Ailə, uşağın ilk sosial mühiti və psixoloji inkişafının əsasını qoyan məkandır. Valideynlər və digər ailə üzvləri ilə qurulan münasibətlər, uşağın özünə inamını, insanlara olan etibarını və dünyaya baxış tərzini formalaşdırır.

* Sevgi dolu və dəstək verən bir ailə mühiti uşağın özünü təhlükəsiz və dəyərli hiss etməsinə səbəb olur. Belə uşaqlar böyüdükdə daha sağlam münasibətlər qurur, özlərinə və ətrafdakılara güvənirlər.

* Daima tənqid olunan, diqqətdən kənar qalan və ya zorakılığa məruz qalan uşaqlar isə yetkinlik dövründə özlərinə inamsız, sosial çətinliklər yaşayan və münasibətlərdə problemlər çəkən fərdlərə çevrilə bilərlər.

Ailədə gördüyümüz münasibətlər, gələcəkdə bizim hansı tərəfdaş seçəcəyimizə, münasibətlərdə hansı davranışları normal sayacağımıza və özümüzə olan hörmət səviyyəmizə təsir edir.

Təhsil və sosial bacarıqların inkişafı

Məktəb və sosial mühit uşağın xarici dünya ilə ilk real təmasını təmin edir. Bu dövrdə formalaşan sosial bacarıqlar gələcək şəxsi və peşəkar həyatın qurulmasında əhəmiyyətli rol oynayır.

* Dostluq münasibətləri və sosial inteqrasiya uşağın özünü cəmiyyətdə necə görəcəyini müəyyən edir. Əgər bir uşaq mehriban və anlayışlı bir mühitdə böyüyərsə, başqaları ilə ünsiyyət qurmaqda daha rahat olur. Əksinə, təhqirə, zorakılığa və ya təcridə məruz qalan uşaqlar böyüyəndə insanlara qarşı etibarsızlıq və ya sosial narahatlıq hiss edə bilərlər.

* Məktəbdə qazandığımız bacarıqlar – problem həll etmə, əməkdaşlıq, liderlik və emosional idarəetmə – həyatımızın digər sahələrinə də təsir edir.

Buna görə də uşaqlıq dövründə sosial bacarıqların inkişafı şəxsi həyatın keyfiyyətini və münasibətlərin sağlamlığını müəyyən edən əsas faktorlardan biridir.

Emosional inkişaf və psixoloji təsirlər

Uşaqlıq dövründə yaşanan emosional təcrübələr, gələcəkdə duyğularımızı necə idarə edəcəyimizi müəyyənləşdirir. Bu dövrdə əldə edilən sevgi, qayğı və anlayış hissi insanın özünə və başqalarına münasibətində mühüm rol oynayır.

* Müsbət emosional dəstək alan uşaqlar böyüdükdə özlərini daha dəyərli hiss edir və həyatda qarşılaşdıqları çətinlikləri daha sağlam şəkildə həll edə bilirlər.

* Sevgisizlik, daimi tənqid və qəbul edilməmək hissi ilə böyüyənlər isə özlərini dəyərsiz hiss edə, depressiyaya meyilli ola və münasibətlərdə inamsızlıq göstərə bilərlər.

Bir insanın uşaqlıqda aldığı emosional travmalar, gələcəkdə onun özünə və başqalarına olan münasibətini müəyyən edə bilər. Lakin bu, dəyişdirilə bilən bir prosesdir. Düzgün psixoloji yanaşma və dəstək ilə uşaqlıq travmalarının təsirləri azaldıla bilər.

Uşaqlıq xatirələrinin həyata təsiri

Uşaqlıq dövründə yaşanan hadisələr yaddaşımızda dərin iz buraxır. Bu xatirələr həm pozitiv, həm də neqativ ola bilər.

* Pozitiv uşaqlıq xatirələri insana güc verir, motivasiya yaradır və gələcəkdə daha xoşbəxt bir həyat yaşamağa kömək edir.

* Travmatik xatirələr isə insanın özünə və ətrafına olan baxışını mənfi istiqamətə yönəldə bilər. Keçmişdə yaşanan neqativ təcrübələrdən dolayı bəzi insanlar özlərini daim qorunmaq ehtiyacı hiss edərək yaşayırlar.

Burada vacib olan məqam odur ki, insan keçmişini dəyişdirə bilməsə də, ona baxış bucağını dəyişdirə bilər. Düzgün psixoterapiya və introspeksiya (özünü dərk etmə) vasitəsilə uşaqlıq travmalarının mənfi təsirlərini azaltmaq mümkündür.

Şəxsi həyat və gələcək münasibətlər

Uşaqlıqda formalaşan düşüncə və davranış modelləri, gələcək şəxsi münasibətlərimizi formalaşdırır. Məsələn:

* Sevgi və hörmət dolu bir ailədə böyüyən insan münasibətlərdə anlayışlı, dəstəkverici və empatik ola bilər.

* Zorakılıq və tənqid mühitində böyüyən biri isə münasibətlərdə ya eyni aqressiyanı təkrarlayır, ya da həmişə müdafiə mövqeyi tutur və ya zərərli münasibətlərə daha çox dözüm göstərir.

Bu səbəbdən uşaqlıq dövründəki ailə modelimiz gələcək münasibətlərimizə bir nümunə rolunu oynayır. Lakin bu, dəyişdirilə bilən bir şeydir – insan keçmişindən dərs çıxararaq öz münasibət modelini şüurlu şəkildə yenidən formalaşdıra bilər.

Nəticə

Uşaqlıq dövrü yalnız keçmişin bir parçası deyil, gələcəyimizin formalaşdığı əsas mərhələdir. Bu dövrdə yaşanan təcrübələr, münasibətlər və emosional təsirlər şəxsi həyatımıza, özümüzə və ətrafımızdakılara münasibətimizə dərin təsir edir. Lakin insan bu təsirləri anladıqca və üzərində işlədikcə, öz həyatını daha müsbət istiqamətə yönləndirə bilər.

Əgər uşaqlıq təcrübələrindən qaynaqlanan çətinliklər yaşayırsansa, unutma ki, bunları aşmaq mümkündür. Özünü daha yaxşı tanımaq, keçmişini obyektiv şəkildə dəyərləndirmək və lazım gəldikdə psixoloji dəstək almaq daha sağlam və xoşbəxt bir həyat yaşamağa kömək edər. Unutma, sənin dəyərin başqalarının sənə necə davrandığından asılı deyil – sən özlüyündə dəyərlisən!

Bu rubrika çərçivəvəsindəki məqalələr “PRİM – Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzi“nin maliyyə dəstəyi ilə çap olunur.

“PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf Mərkəzi

📞+994 50 207 80 04

📍Ünvan: Bakı ş. Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığı