Son dövrlərdə cəmiyyət daxilində getdikcə daha çox müşahidə olunan, lakin adətən səssiz qalan bir psixoloji vəziyyət mövcuddur: heç nəyə sevinə bilməmək. İnsan bir uğura imza atır, lakin bununla bağlı daxili bir boşluq hiss edir. Uzun müddət gözlənilən bir xəbər gəldikdə isə sevinc əvəzinə sadəcə baş yelləyərək “yaxşı” deməklə kifayətlənir. Sanki artıq sevinc hissini yaşamaq üçün nə psixoloji enerji, nə də emosional tutum qalıb. Hər şey mövcuddur, lakin sevinc yoxa çıxıb.

Bu hal birdən-birə yaranmır. Bu, illər boyu yığılan emosional yüklənmənin, davamlı stresin, ümidsizliyin və tükənmişliyin nəticəsi kimi formalaşır. İnsan bir anda hissizləşmir; bu, tədricən gedən bir prosesdir. Şüuraltı səviyyədə baş verən dəyişikliklər nəticəsində, önəmli anlarda belə gülümsəmək məcburiyyətə çevrilir və bu zaman mimikadakı ifadə ilə daxildəki duyğu arasında dərin bir uyğunsuzluq yaranır. Gələcək üçün planlar qurulsa da, bu planları həyata keçirmək üçün zəruri olan daxili motivasiya tükənmiş olur. Həyat yaşanmış kimi görünür, lakin eyni zamanda heç yaşanmamış qədər boş hiss etdirir.

Əvvəllər sadə şeylər insanı xoşbəxt edə bilirdi: bir mesaj, bir gülüş, bir dostla içilən çay. İndi isə daha çox stimul tələb olunur, lakin heç biri kifayət etmir. Hər zaman bir şeyin əskik olduğu düşünülür. Maddi şərait yaxşılaşsa da, daxili dünya daha da mürəkkəbləşib. İnsanlar daha savadlı və məlumatlıdır, lakin eyni zamanda daxildən daha çox dağılmış, emosional baxımdan daha zəif və həssas vəziyyətdədirlər.

Heç nəyə sevinə bilməmək, özlüyündə bir simptomdur və bu simptomun arxasında bir sıra səbəblər dayanır. İlk növbədə, müasir həyat tərzi insan psixikasını daim yükləyir. Gündəlik olaraq vizual və informativ stimullara məruz qalmaq beyində emosional yorğunluğa səbəb olur. Sosial şəbəkələrdə müşahidə olunan “ideal həyat” təsvirləri insanda qeyri-real gözləntilər formalaşdırır. Nəticədə fərd öz gündəlik həyatını qeyri-kafi, darıxdırıcı və dəyərsiz kimi qiymətləndirməyə başlayır. Halbuki bu görüntülər insanların yalnız xoşbəxt anlarını əks etdirir. Real həyat, xoş və çətin anların bir hissəsidir. Bu reallığı itirmək isə sevinc hissimizi də silərək psixoloji təzyiqlər yaradır.

Digər tərəfdən, uşaqlıq travmaları da bu halın inkişafında mühüm rol oynaya bilər. Əgər insan sevindiyi zaman ardınca neqativ hadisələrin baş verdiyini müşahidə edibsə, beyin bu iki hal arasında avtomatik əlaqə qurur. Beləliklə, sevinc hissi təhlükə ilə assosiasiya olunur və fərd zamanla özünü qorumaq məqsədilə sevinməkdən çəkinir. Gülmək istəyəndə belə içində qorxu yaranır, çünki beynin dərin qatlarında “sevinc = itki” kodu yerləşmiş olur. Bu qorxu isə emosional məhdudlaşdırmanı gücləndirir və sevinmək bacarığını zəiflədir.

Eyni zamanda uzunmüddət davam edən səy və mübarizədən sonra əldə edilən nəticələr də emosional olaraq doyum yaratmaya bilər. İnsan illərlə arzuladığı bir məqsədə çatdıqda, bu hadisə “rahatlama” hissi ilə nəticələnir, lakin bu rahatlama bəzən sevincdən fərqlənir. Sanki uzun müddət gözləyən ruh artıq hiss etmə qabiliyyətini itirib və bu səbəbdən nəticə də əvvəlki qədər emosional rezonans doğurmur.

Bəzi insanlar çox şeyə sahib olduqlarını bilsələr də, daxilən boşluq hiss edirlər. Bu, çox zaman insanın öz daxili aləmi ilə əlaqəsinin zəifləməsi ilə bağlıdır. Fərd nə istədiyini bilmir, həyat məqsədini dərk etmir və mənəvi anlamda yönünü itirib. Bu halda isə sevinc öz mənasını itirir, çünki dəyər hissi zəifləyib. Emosional əlaqəsizlik və kimlik böhranı şəraitində sevincin yaranması mümkünsüzləşir.

Sevinc hissi üçün insanın öncə öz daxili ilə əlaqədə olması zəruridir. Fərd öz hisslərini tanımalı, onları ifadə etməyə və yaşamağa icazə verməlidir. Çox vaxt insanlar ağlamağı zəiflik kimi dəyərləndirdikləri kimi, gülməyi də özlərinə yaraşdırmırlar. Halbuki insan həm ağlaya, həm də sevinə biləcək qədər kompleks bir varlıqdır. Hissləri bastırmaq onları yox etmir; əksinə, bu davranış zamanla hiss etmə qabiliyyətini kölgələyir.

Həyatın xarici şərait baxımından yaxşı olması daxili məmnuniyyətin təminatçısı deyil. Daxildə qurulmayan sevinc, xaricdən gələn heç bir stimul ilə tamamlanmır. Bu səbəbdən, insan ilk növbədə öz ruhuna toxunmalı, onu anlamağa və dinləməyə çalışmalıdır. Daxildəki səssiz çığırışlara qulaq asmaq psixoloji sağalma və yenidən hiss etməyə doğru ilk addımdır.

Bu hal keçicidir. Lakin əgər uzunmüddət davam edərsə, insanın psixoloji enerji qaynaqlarını tükəndirə bilər. Ən təhlükəli cəhət isə budur ki, fərd bu durumu zamanla normal hesab etməyə başlayır və sevinməmək halını həyatının bir parçası kimi qəbul edir. Halbuki insan sevinmək üçün yaradılıb. Dost söhbətindən təsəlli tapmaq, gözəl bir melodiyada ruhunu hiss etmək və sadəcə bir çay fincanında rahatlıq tapmaq kimi anlar insanın daxili ehtiyaclarını qarşılayır.

Çoxları “uşaq vaxtı hər şeyə sevinirdik, indi isə heç nə maraqlı deyil” deyə düşünür. Bu dəyişiklik yaşla deyil, duyğuların yorulması ilə bağlıdır. Uşaqlar hisslərini olduğu kimi yaşayırlar. Biz böyüdükcə emosiyalarımızı gizlətməyə, özümüzü nəzarət altında saxlamağa çalışırıq. Zamanla bu nəzarət mexanizmi maskaya çevrilir və insan kim olduğunu unudur.

Əgər bu yazını oxuyarkən özünüzü tanıyırsınızsa, bu o deməkdir ki, yenidən hiss etmək mümkündür. Sadəcə hər şeyin əvvəlində bir sual durur: “Mən nə hiss edirəm?” Bu sualı mütəmadi şəkildə özünüzə verin. Cavab dərhal gəlməyə bilər, lakin zamanla siz özünüzə daha yaxın olmağa başlayacaqsınız.

Bəzən sevinc üçün böyük səbəblərə ehtiyac yoxdur. Bəzən bir səmimi baxış, səssiz bir gülüş və ya isti bir çay kifayət edir. Əsas odur ki, hiss etməyə icazə verəsiniz. Sevinc bəzən bir qışqırıq, bəzən bir nəfəs, bəzən isə sadəcə daxili bir sükutdur. Onu yaşamaq üçün tələsməyin. Sadəcə yavaşlayın, dinləyin və özünüzü unutmayın.

Klinik psixoloq Aysel İbrahimli