Tik, istəməyərək və ani olaraq özünü göstərən və müəyyən xüsusiyyətləri ilə təyin olunan, hər hansı bir məqsədə xidmət etməyən əzələ sıxılmalarıdır. Hərəkət çox vaxt refleks halında adamın fərqində olmadan təkrarlanar.
Ümumiyyətlə biz tikləri aşağıdakı yerlərdə görürük:
• Üz əzələlərinin davamlı hərəkəti, alt göz qapağının aşağıya doğru tez-tez hərəkəti,
• Göz qapaqlarının çox açılıb bağlanması şəklində,
• Göz qırpmalar, yanaq əzələlərində yaranan tiklər,
• Boyun əzələlərində yaranan tiklər,
• Əsəbi kökdən gələn öskürmələr şəklində yaranan tiklər,
• Lazım olmadığı halda tez-tez burun çəkmə və üst dodaqla edilən tiklər,
• Udqunma və udurmuş kimi hərəkət etmə,
• Boğaz təmizləyər kimi hıçqırmaq, boğaz təmizləməyə məcbur etmə tikləri,
• Çiyin çəkmək,
• Barmaq çatlatmaq,
• Dizini və ayaqlarını yelləmək,
• Tez-tez gözlərini alışmamış şəkildə ayırmaq,
• Qollarını və ayaqlarını yelləmək,
• Qulaqları oynatmaq, qaşları tez-tez qaldırıb endirmə.
Səbəbləri;
Tiklər uşağın duyğusal vəziyyətiylə möhkəm əlaqəlidir. Ortaya çıxması ümumiyyətlə həddindən artıq bir həyəcan, qorxu və ürkme yaradan bir hadisədir. Tik inkişaf etdirməyə meylli olan uşaqlar ümumiyyətlə narahat, qayğılıt, gərgin uşaqlardır. Bir çoxunun ana ataları da vasvası, qaydaçı kəslərdir. Uşağa möhkəm nəzarət edərlər. Bu tərz yetişən uşaq kobud rəftar edici bir hadisəyə reaksiya olaraq tik inkişaf etdirə bilər. Məsələn: Bir əməliyyat, üzə vurulan bir yumruq, ürküdücü bir hadisəyə şahid olma, qəzalar tiki meydana gətirə bilər.
Tiklərin digər bir səbəbi də təqliddir. Bəzən kiçik yaşlarda uşaqlar ana-ata və ya müəllimlərin bəzi hərəkətlərini təqlid edə bilərlər. Sonra bu vərdiş halına çevrilər.
Tikler tamamlanmamış bir hərəkətin nümayəndəsi ola bilər. Uşaq bu tamamlanmamış hərəkəti istənməyən bir davranış olduğu üçün açıqlaya bilməz. Lakin onu şüuraltı impulslarla xaric edirlər. Məsələn: Davaçı, təcavüzkarlıq göstərmək istəyənlərin bu hərəkəti etmədiyi üçün davamlı olaraq əl və qol hərəkətləri bunun nümayəndəsi ola bilər.
Düzəldici tədbirlər;
Kiçik tiklər ümumiyyətlə keçici tiklər, xüsusi bir qayğı və baxım tələb etməzlər.
Ciddi və ağır tiklər davamlılıq göstərirlər. Uşağın ailədəki, məktəbdəki və yaxınları ilə olan qarşıdurmaları və bunların səbəblərinin araşdırılaraq ortadan qaldırılması uyğun və köklü tədbirlərdir.
Təqlid etməkdən, uşağın diqqətini çəkməkdən, tənqid etməkdən, yaşıdları ilə müqayisə etməkdən çəkinilməlidir.
Qabiliyyətlərini yaxşıca təyin etmədən bir çox dərslərdə daha müvəffəqiyyətli olmağa məcbur etməkdən çəkinmək lazımdır.
Təhqir, danlama və bu uşaqlara əl qaldırılması tiklerin daha da artmasına və buna yoldaşlıq edən bir ardıcıl duyğusal pozuntuların ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.
Ana-atanın uşağın bu halından utanması və uşağı utandırması müsbət bir tədbir deyil.
Davamlı olaraq ana-atanın uşağı öz arzularına və qaydalarına uydurmağa çalışması səhv bir tədbirdir.
Gərginlikləri və narahatlıqları azaltmaq və yatırmaq üçün dərmanlar faydalı ola bilər. Sakitləşdirici təsir göstərərək hərəkətləri asanlaşdırar. Həkim tövsiyə etsə dərman verilməlidir. Öncəliklə ana və atanın davranışları və uşağın çətinliklərinin azaldıcı istiqamətdə müalicə alınması olmalıdır.