İpoteka krediti, o cümlədən güzəştli ipoteka kreditləri, güzəştli mənzillər vətəndaşların mənzil şəraitlərini yaxşılaşdırmaq üçün nəzərdə tutulsa da, əldə edilmək baxımından əhalinin bu istəyinə cavab verə bilmir. Ümumiyyətlə, ipoteka kreditlərinin, güzəştli mənzillərin aztəminatlı ailələlərin problemini həll etməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır? İpoteka kreditlərinin verilməsi ilə bağlı mövcud vəziyyət necədir?

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov bildirir ki, Azərbaycan İpoteka Fondu hesabına güzəştli ipoteka və ipoteka kreditləri üçün ötən il nəzərdə tutulan vəsait artıq bitib: “Fevral ayının ortalarında yeni büdcəyə uyğun bu sahəyə vəsaitlər ayrılacağı gözlənilir. Vətəndaşlar bu vəsaitlərdən yararlanaraq mənzil ala biləcəklər. İpoteka Fondunun fəaliyyəti müddətində 22 minə qədər insan bu imkanlardan istifadə edərək mənzil şəraitini yaxşılaşdırıb. Təbii ki, bu sahədə kifayət qədər problemlər də var. Həmin vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi hər hansı formada digər məqsədlər üçün istifadə oluna bilir. Kreditlərin faizi daha aşağı olduğu üçün insanlar müxtəlif üsullardan yararlanaraq həmin vəsaitləri əldə etməyə çalışırlar. Başqasının statusundan istifadə etməklə və digər yollarla, əslində mənzil alqı-satqısı məqsədilə deyil, həmin vəsaiti biznes məqsədi ilə dövrüyyəyə buraxırlar”.

İpoteka, kirayə mənzillərin satışı, eləcə də güzəştli mənzillərlə bağlı bir sıra vasitələrin işə salındığını xatırladan ekspert problemləri də vurğulayıb: “Bu mənzillərin alınmasında heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Bir neçə mənzili olanlar da bu hüquqlardan istifadə edə bilirlər. Bu, əslində doğru deyil. Sosial layihələrdən mənzilə ehtiyacı olan, az gəlirli insanların yararlanmasına şərait yaradılmalıdır. Təəssüf ki, hər üç proqramda bu məhdudiyyət qoyulmayıb. Buna görə də vəsaitlərdən səmərəsiz istifadə müşahidə olunur, biznez maraqları ortaya çıxır. Faiz dərəcələri ilə bağlı hər zaman müzakirələr aparılır. Faizlər nisbətən yüksəkdir”.

 

Neqativ halların aradan qaldırılmasına gəlincə, ekspertin fikrincə, ilk növbədə qanunvericiliyə dəyişiklik olunmalıdır: “Mənim təklifim belədir: son 3 ildə Azərbaycanda mənzilini satan,yaxud adına mənzil olan şəxslərin əhalinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə ilə dövlət vəsaiti hesabına formalaşdırılmış mexanizmlərdən yararlanma hüququ məhdudlaşdırılmalıdır. Qanunda bu məhdudiyyət tətbiq edilməlidir.

Bu mexanizmlərin hamısında daha çox üstünlük ödəniş qabiliyyətinin qiymətləndirilməsinə verilir. Eyni zamanda, hazırda aktiv olan iki mexanizmdən istifadə edən sosial qruplar demək olar ki, üst-üstə düşən bənzər qruplardır. Bunları fərqləndirmək olar. İpoteka hər hansı sosial qrup üçün əl çatandırsa, güzəştli mənzilləri başqa bir sosial qrupun istifadəsi üçün yararlı etmək olar. 15 il dövlət qulluğunda çalışanların bu mexanizmdən yararalanmaq hüququnun olması doğru deyil. 15 il dövlət işində çalışan insanlar Azərbaycanda orta təminatlı təbəqə hesab olunur. Layihələr daha çox gənc və mənzili olmayan insanların mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün edilməlidir. Bənzər mexanizmlərin ciddi korrektə edilməsinə və hədəfli mexanizmlərin yaradılmasına ehtiyac var”.

R.Həsənov bildirir ki, güzəştli mənzillərin qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsində cəmiyyətdə ciddi şübhələr var: “Tikinti şirkətləri 1 kvadratmetr mənzilin istifadə etdikləri materialdan asılı olaraq qiymətin 250-300 manat arasında dəyişdiyini iddia edir. Halbuki dövlət vəsaiti hesabına inşa edilən-əlavə ödəniş etməyən, torpağı dövlət tərəfindən ayrılan bu mənzillərdə mənzillərin kvadrametri 800-900 manata çıxır. Bu məsələlərin aydınlaşdırılmasına ehtiyac var. Bu qurumlar hesabatlı qurumlar olmalıdır. Çünki dövlət vəsaitindən istifadə etdiyi üçün həm xərclər, həm də mənzillərin maya dəyəri ilə bağlı ictimaiyyəti məlumatlandırmalıdırlar. Güzəştli mənzil strategiyasında Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin tikdiyi mənzillərin əhaliyə çatdırılması mexanizmində ciddi problemlər var. Yaradılan sistem ədalətli xidmətin göstərilməsinə mane olur. Alternativ bazar formalaşır. Aztəminatlı insanların bu mənzillərdən yararlanmaq imkanı məhdudlaşır. Bununla bağlı addımların atılmasına ehtiyac var. Bu layihəyə kifayət qədər böyük inam var idi. Amma hazırda bu inam kifayət qədər aşağı düşüb”.