Ölkəmizdə cinayətlərin demək olar ki, yarısı 25 yaş və bu yaşdan aşağı olan uşaqlar və gənclər tərəfindən törədilir. Aparılan araşdırmalara görə, yuxarı yaşlarda cinayət törədənlərin 100-də 90 faizinin  uşaqlıq və gənclik yaşlarında cinayət işlədiklərinə rastlanılıb. Uşaq və gənclərdə cinayət səbəblərini tapmaq və bunların qarşısını almaq, bir tərəfdən cəmiyyətdə işlənən cinayətlərin də azalmasına kömək edəcəkdir.

Uşaq və gənclərin cinayət sayılan davranışları ailəyə, çevrəyə və məktəbə qarşı günah işləməklə başlayır, sonluğu isə qanunların cinayət hesab etdiyi davranış və hərəkətlərə doğru əyilməklə bitir.

Baş verənləri bu şəkildə sıralaya bilərik:

Ev, məktəb və iş yerinə yalan danışmaq,

Gecə gec vaxtlara qədər evə gəlməmək,

Evdən və məktəbdən qaçmaq,

Məktəb və iş tənbəlliyi,

Oğurluq, içki qəbulu ilə əlaqəli cinayətlər, tapança daşımaq, yaralama, öldürmə.

Uşaq və gəncləri cinayətə yönəldən ailələrin ortaq xüsusiyyətləri isə bunlardır:

Yerində olmayan ana-ata nəzarəti,

Ailənin uşağa həddindən çox təzyiq etməsi,

Valideynin uşağa həddən artıq sevgisi və ya sevgisizliyi,

Evlilikdənkənar yaşanan əlaqə və bunun nəticəsində doğulan uşaq, valideynlərdən hər hansısa birinin olmaması,

Ayrılmış ailə üzvləri,

Atanın içki qəbul etməsi, işi ilə əlaqədar uzunmüddət evdən ayrı yaşaması,

İşsizlik və ekonomik gücsüzlük,

Tez-tez əhatəsini dəyişdirmə.

Cinayət işləyən uşaq və gənclərin ailələrində çox görülən bu xüsusiyyətlər kəndləşmə, sənayeləşmə, ekonomik krizlər və.s böyük çalxantılar olduğu zaman daha çox müşahidə edilir və cinayət törətmə riskini artırır.

Cinayət törətməyə meyl göstərən gənclərin ortaq xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərin tanınması cinayət işləməzdən öncə onlara kömək etmə fürsəti verir. Hər cür davranışa qarşı çıxarlar. Fiziki gücünə heyran olub, bütün problemlərinin fiziki güclə həll edilə biləcəyinə inanırlar. Maddiyyata tərəf istiqamətlənərlər. Həqiqətlər qarşısında tez və asan aqressiya göstərərək, kriz keçirərlər, ölçüsüz və lazımsız reaksiya vərərlər. Tək başlarına güvənli və güclü olmadıqları üçün həmişə kiçik qruplar yaradar və onlarla birgə yaşar, birgə cinayət törədərlər. Içki və narkotik maddədən istifadə edərlər.

Xüsusilə böyük şəhərlərdə, küçə və məhəllələrdə böyüyən bu tip gənclər pis dost tövsiyələri ilə cinayətə yönəlirlər. Ailəyə qarşı kin, nifrət, qısqanclıq, zorlama duyğuları doğar və böyüyər.

Cinayət törətmiş gəncləri daha yaxşı dəyərləndirmək üçün onların bəzi demoqrafik xüsusiyyətlərini nəzərə çatdırırıq:

Yaş: 15-24  yaş qrupları arasında olan gənclərin cinayət işləmə riski çoxdur. Ən çox cinayət işləyənlər bu yaş qrupa daxildir. Yaş artdıqca cinayət törətmə riski aşağı düşməkdədir, adam öldürənlərin yarıdan çoxu 15-24 yaş arasında, orta məktəbi bitirmiş gənc oğlanlardır.

Yer: Cinayət işləyən uşaq və gənclərin 90% şəhərdə, 10% isə bölgələrdə yaşayan, döymə, zorlama, oğurluq, yaralama kimi cinayətlər daha çox şəhərdə yaşayan uşaq və gənclər tərəfindən törədilir.

Cinayət hadisəsi edənlərin 43% ataları, 62% isə anaları təhsilli deyil.

Peşəsi: Xüsusilə böyük şəhərlərdə sərbəst işlə məşğul olanlar, davamlı işi olmayanlar, işsizlər arasında oğurluq, saxta sənəd, narkotik maddə qaçaqçılığı cinayətlərini törədənlərə tez-tez rast gəlinir.

Cinayətkarların təxminən beşdə biri ekonomik sıxıntı və yoxsulluq səbəbi ile cinayət törətdiklərini söyləyiblər.

Psixoloq Lalə Quliyeva