İlk öncə uşaqlarla bağlı mövzuya toxunmazdan əvvəl özgüvənin nə olduğu ilə bağlı fikr formalaşdırmaq daha məqsədəuyğunolar. Özünəinam, bacarıq və qabiliyyətlərinizlə bağlı münasibətdir. Bu o deməkdir ki, özünüzü qəbul edirsiniz və özünüzə güvənirsiniz. Güclü və zəif tərəflərinizi bilirsiniz və özünüzə müsbət baxırsınız. Həqiqi gözləntilər və hədəflər qoyursunuz, iddialı ünsiyyət qurursunuz və tənqidlərin öhdəsindən gələ bilirsiniz.

Digər tərəfdən, aşağı özünəinam isə, özünüzə şübhə ilə dolu, passiv və ya itaətkar hiss edib və ya başqalarına etibar etməkdə çətinlik çəkə bilməkdir. Özünüzü aşağı, sevilməyən və ya tənqidə qarşı həssas hiss edə bilərsiniz. Belə hallar həm yetkin insanlarda və həmçinin uşaqlarda rast gəlinə bilinəcək problemlərdən hesab olunur. Bu problem necə aşkar edilir? Hansı əlamətləri var? Problemin kökündə nələr dayanır? Bu problemi necə həll etmək olar? Bu məqalədə əsas bu suallara cavab tapmağa çalışılacaq.

Uşaqlar da potensial bir şəxsiyyətlərdirlər. Hər bir uşağa şəxsiyyət kimi yanaşılmalı və davranılmalıdır. Bu uşağın özgüvəninə təsir edən əsas nüanslardandır. Unudulmamalıdır ki, özgüvənlik psixoloji bir situasiyadır. Hələ psixologiyası formalaşmamış və düşüncələri oturuşmamış şəxsiyyətlərə həsas yanaşılması zəruridir.

Davranışlar və danışıqlar psixologiyanın ayrılmaz hissəsidir. Sosiallığı artır və insan nə qədər sosial olursa bir o qədər düşüncə formalaşmağı sürətlənir. Uşaqlarda bu belə deyil. Məsələn, uşaqlar maksimum sosial ola biləcəkləri yerlər, məktəb, baxça, musiqi məktəbləri, idman yerləri və s. Lakin bunlar yetəri qədər olmadıqda və sosiallaşmağa yer məhdud olduqda uşaqlar məcbur şəkildə ilk sosial olduqları yəni ailələri ilə vaxt keçirirlər. Uşaq psixologiyasında ailənin həqiqətən çox böyük təsiri var. Uşaqlar gözlərini açdıqdan bəri gördükləri şəxsləri özlərinə ideal bilib böyüklərin davranışlarını daim kopyalayırlar. Ailədə gördüyü özgüvənsizlik şübhəsiz ki uşaqlara da təsirsiz ötüşməyəcək. Buna görə də ən birinci özgüvənsizlik problemi məhz ailədən başlayır.

Özgüvənsizliyin əlamətləri əsasən, tək qərar verə bilməmək, öz düşüncənin olmaması yəni daim başqa düşüncələrə, fikrlərə ehtiyac duyulması, hər zaman arxa planda qalmağı xoşlamaq və s. Bəs bu problemlər hardan gəlir? Tamam, birinci növbədə qeyd etdiyimiz kimi AİLƏ, yaxşı bəs sonra? Cavab yenə AİLƏ-dir.

Bu cavabı daha yaxşı başa düşmək üçün gəlin aşağıdakı özgüvənsizlik mənbələrinə baxaq.

1) Mənfi rəy – uşaq dərslərində və ya digər xarakterində yaxşı deyilsə, durmadan mənfi rəy bildirmək uşaqlarda özgüvənsizlik yaradır.

2)Neqativlik – həmçinin ailədə uşaqla bağlı durmadan neqativ düşüncələr, neqativ fikrlər səsləndikcə uşaqlar özgüvənsiz olurlar.

3)Daim yersiz müqaisələr – başqa insanlarla, həmyaşıdları ilə daimi olaraq müqaisə edilmək uşaqlarda özgüvənlə yanaşı digər müqaisə edilən insanlara qarşı nifrət də yaratmış olur.

4) Dəstək çatışmazlığı – Məsələn, uşaq yeni bir bacarıq öyrənməkdə və ya hobbi ilə məşğul olmaqda maraqlı olduğunu ifadə edirsə, lakin laqeydlik və ya həvəssizliklə qarşılaşırsa, öz qabiliyyətlərinə şübhə edə bilər.

5) Travmaların olması – buna ən bariz nümunə kimi boşanmanı qeyd etmək olar. Məsələn, əgər uşaq valideynin boşanması və ya sevilən birinin ölümü kimi böyük bir qarışıqlıq yaşayarsa, bu, onların təhlükəsizlik və özünə dəyər hissini sarsıda bilər.

Bunlar özünə inamsızlığı yaradan əsas eleməntlərdir və bunların bütün hamısının kökündə ailə dayanır. Ailə dedikdə, ata, ana, qardaş & bacı, nənə, baba və digər ikinci dərəcəli ailə üzvləri nəzərdə tutulur.

Ailədən qaynaqlanmayan instisna özgüvənsizliklər də ola bilər, məsələn…

1) Zorbalıq – Həmyaşıdları tərəfindən zorakılıq və zorbalığa məruz qalmaq bura misal ola bilər. Davamlı olaraq qrup fəaliyyətlərinə daxil olan, sinif yoldaşlarından təriflər alan və həmyaşıdları tərəfindən dəyərli olduğunu hiss edən bir uşağın özünə hörməti tez-tez ələ salınan və ya kənarlaşdırılan uşaqla müqayisədə daha yüksəkdir.

2) Uğursuz eşq – Uğursuz sevgini yaşamaq, istər qarşılıqsız hisslər, istər rədd olunma, istərsə də romantik bir əlaqənin sonu olsun, emosional cəhətdən çətin ola bilər və insanın özünə inamına edə bilər. Məsələn, rədd edilmiş bir şəxsin illər sonra özgüvəni olmadığından başqa qarşı cinsə fikrlərini deməkdən çəkindirəcək.

Bəs bu problemləri necə aradan qaldırmaq olar?Uşaqlarda özünəinam problemlərinin həlli dəstəkləyici mühitin yaradılmasını, müsbət möhkəmləndirilməsini və özünə inamı və möhkəmliyi təşviq edən öyrətmə bacarıqlarını əhatə edən çoxşaxəli yanaşma tələb edir. Uşaqlara sağlam özünə inam yaratmağa və qorumağa kömək edəcək bir neçə strategiya var.Aşağıdakı həll yolları hər bir problem üçün idealdır.

1) Pozitiv Öz-özünə danışıqları təşviq edin: Uşaqlara mənfi öz-özünə danışmağı tanımağa və onlara qarşı çıxmağa öyrədin. Onları özünəinam və özünə şəfqəti təşviq edən müsbət təsdiqlər və ifadələrlə özünü tənqidi fikirləri əvəz etməyə təşviq edin.

2) Nailiyyətləri qeyd edin: Nə qədər kiçik olsa da, uşaqların nailiyyətlərini qəbul edin və qeyd edin. Akademik, idman, incəsənət və ya digər sahələrdə onların səylərini və nailiyyətlərini tanıyın və bacarıq və özünə dəyər hissini gücləndirmək üçün xüsusi təriflər verin.

3) Realist gözləntilər təyin edin: Uşaqlara bacarıq və maraqlarına əsaslanaraq real və əldə edilə bilən məqsədlər qoymağa kömək edin. Daha böyük məqsədləri daha kiçik, idarə oluna bilən addımlara bölün və yalnız nəticələrə diqqət yetirməkdənsə, əzm və səyi təşviq edin.

4) Müstəqilliyi təşviq edin: Uşaqları yaşa uyğun vəzifələr götürməyə və müstəqil qərarlar qəbul etməyə təşviq edin. Muxtariyyət və özünüidarəetmə imkanlarının təmin edilməsi uşaqların öz qabiliyyətlərinə inamını artıra və səriştə hissini inkişaf etdirə bilər.

5) Müsbət münasibətləri təşviq edin: Sağlam sosial qarşılıqlı əlaqələri və dostluqları dəstəkləyin. Uşaqları onları qəbul edən və hörmət edən həmyaşıdları ilə dəstəkləyici əlaqələr qurmağa təşviq edin. Sosial vəziyyətləri uğurla idarə etmək üçün onlara effektiv ünsiyyət və münaqişələrin həlli bacarıqlarını öyrədin.

6) Konstruktiv rəy təqdim edin: Tənqiddən çox təkmilləşdirməyə yönəlmiş konstruktiv rəy və rəhbərlik təklif edin. Çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün səy və əzmkarlığın vacibliyini vurğulayaraq, uşaqları səhvlərdən və uğursuzluqlardan öyrənməyə həvəsləndirin.

7) Böyümə zehniyyətini təşviq edin: Uşaqlara intellekt və qabiliyyətlərin səy və təcrübə vasitəsilə inkişaf etdirilə biləcəyinə inamı vurğulayaraq, böyümə zehniyyəti konsepsiyasını öyrədin. Onları çətinlikləri qəbul etməyə, uğursuzluqlardan öyrənməyə və maneələr qarşısında israrlı olmağa təşviq edin.

8) Sağlam özünə inamı modelləşdirin: Özünə inam, özünə hörmət və özünə qayğı göstərməklə müsbət nümunə olun. Uşaqların qarşısında mənfi danışıqdan və özünü tənqid etməkdən çəkinin, əksinə, özünə şəfqət və qüsurları qəbul etməyi modelləşdirin.

9) Kəşfiyyat və yaradıcılığı təşviq edin: Kəşfiyyat və yaradıcılıq üçün imkanlar yaratmaqla uşaqların maraq və ehtiraslarını dəstəkləyin. Onları yeni fəaliyyətləri sınamağa, hobbi ilə məşğul olmağa və özlərini yaradıcı şəkildə ifadə etməyə həvəsləndirin, səriştə və ustalıq hissini aşılayın.

10) Ehtiyac olduqda peşəkar yardıma müraciət edin: Uşağın özünə hörmət problemləri davam edərsə və ya onların rifahına və fəaliyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edərsə, işləmək üzrə ixtisaslaşmış terapevt və ya məsləhətçi kimi psixi sağlamlıq mütəxəssisindən dəstək almağı düşünün. uşaqlar və yeniyetmələrlə.

Bu strategiyaları həyata keçirməklə və tərbiyələndirici və dəstəkləyici mühit yaratmaqla, tərbiyəçilər və pedaqoqlar uşaqlara həyatları boyu yaxşı xidmət edəcək güclü özünə inam və dözümlülük hissini inkişaf etdirməyə kömək edəcək.

Psixoloq-pedaqoq Leyla Hüseynzadə