Uşaqlarda öyrənmə problemləri, onların məktəb həyatında və ümumilikdə sosial inkişaflarında çətinliklərə yol aça bilər. Bu problemlərdən ən geniş yayılmışlarından biri disleksiya, yəni oxuma və yazma çətinliyidir. Disleksiya uşaqların ümumi intellektual səviyyəsindən asılı olmayaraq baş verə bilər. Disleksiya öyrənmə sahəsində bir narahatlıq yaradır, lakin doğru dəstək və müdaxilə ilə bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür.

Disleksiya nədir?

Disleksiya, beyin funksiyalarının təbii olaraq dilin işlənməsi və oxuma fəaliyyətinə necə yanaşdığını təsir edən bir öyrənmə pozğunluğudur. Disleksiya olan uşaqlar oxuma, yazma, hərfləri düzgün sıralama və ya sözləri tanımaqda çətinliklər yaşaya bilərlər. Bu vəziyyət onların yazılı dili anlama və ifadə etmə qabiliyyətini təsir edir, lakin əksər hallarda uşaqların zəka səviyyəsi normaldır.

Disleksiya təbii olaraq anadangəlmə bir vəziyyətdir və uşağın öyrənmə qabiliyyətinə təsir göstərsə də, bu problemi yalnız təhsildəki çətinliklərlə qarışdırmaq olmaz. Bu, uşaqların mövcud təhsil mühitində öyrənməyi necə qəbul etdiklərinə görə fərqliliklər yaratmağa səbəb olur.

Disleksiya əlamətləri

Disleksiya olan uşaqların müxtəlif simptomları ola bilər, amma ümumilikdə aşağıdakı əlamətlər müşahidə edilir:

Oxumaqda çətinliklər:Uşaqların sözləri düzgün tələffüz etməməsi və ya oxuduqlarını anlamada çətinlik çəkməsi disleksiyanın ən yaygın əlamətlərindəndir. Onlar hərfləri qarışdırar (məsələn, “b” və “d”ni bir-birinə oxşatmaq) və ya sözləri tərs oxumağa meylli olurlar.

Yazma çətinlikləri: Disleksiya olan uşaqlar sözləri yazarkən səhvlər edə bilər və ya yazılı ifadə bacarıqları zəif ola bilər. Hərfləri və sözləri səhv sıralamaq, yazıda ləngimə və ya qeyri-düzgün yazı müşahidə edilə bilər.

Həssaslıq və emosional çətinliklər: Disleksiya uşaqlarda tez-tez özünə inamsızlıq və ya motivasiya problemlərinə səbəb ola bilər. Uzun müddət davam edən oxuma çətinlikləri uşaqların özünə inamını azalda bilər.

Dinləmə və anlama çətinlikləri: Disleksiya olan uşaqlar tez-tez verilən tapşırıqları başa düşməkdə və izahları izləməkdə çətinlik çəkirlər.

Dil inkişafı ilə əlaqəli gecikmələr: Disleksiya olan uşaqların dil bacarıqları adətən gözləniləndən daha yavaş inkişaf edə bilər. Onlar sözləri düzgün qurmaq və ya ifadələri başa düşməkdə çətinlik çəkə bilərlər.

Disleksiya nədən yaranır?

Disleksiyanın əsas səbəbləri genetik və nevroloji faktorlara bağlıdır. Genetik meyil, disleksiya ilə bağlı çətinliklərin ailə üzvləri arasında keçməsi ehtimalını artırır. Disleksiya beyin funksiyalarına təsir edən bir vəziyyət olduğuna görə, dilin işlənməsi ilə əlaqəli beynin müəyyən hissələrinin fəaliyyəti dəyişə bilər.

Bundan əlavə, disleksiya erkən yaşlarda dil və nitq inkişafı ilə bağlı olan müxtəlif faktorlarla əlaqəli ola bilər. Təbii olaraq, disleksiya olan uşaqların beynində yazılı və şifahi dili ayıran və analiz edən bölgələrdə müəyyən fərqliliklər ola bilər.

Disleksiya və təhsil

Disleksiya ilə yaşayan uşaqların təhsili xüsusi yanaşmalar tələb edir. Müəllimlərin və valideynlərin doğru yanaşmaları uşaqların öyrənmə təcrübələrini yaxşılaşdırmaq və onların sosial həyatda uğur qazanmasına kömək etmək üçün mühüm rol oynayır. Disleksiya ilə əlaqəli çətinliklərə qarşı bir neçə tədris üsulu və dəstək metodları mövcuddur:

Fərdi tədris yanaşmaları: Disleksiya olan uşaqlar üçün fərdi təhsil planları və dərslər hazırlamaq çox vacibdir. Bu uşaqlar üçün daha çox vaxt və diqqət ayrılması, dərslərin kiçik qruplarda və ya fərdi şəkildə aparılması onların inkişafını dəstəkləyir.

Daha çox təkrarlama və nəzərdən keçirmə: Disleksiya ilə mübarizə aparan uşaqların çox vaxt təkrarlama və nəzərdən keçirmə vasitəsilə məlumatı daha yaxşı yadda saxlamaları mümkündür. Bu üsul onların öz bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edə bilər.

Multisensory tədris metodları: Disleksiya olan uşaqlar üçün multisensory tədris metodları çox faydalıdır. Bu yanaşma şifahi və vizual məlumatları bir arada təqdim etməklə uşağın öyrənməsini asanlaşdırır.

Texnologiya dəstəyi: Günümüzdə müxtəlif proqram və tətbiqlər disleksiya ilə mübarizə aparan uşaqlar üçün xüsusi olaraq hazırlanmışdır. Məsələn, mətnləri oxuyan proqramlar və yazılı tapşırıqları asanlaşdıran alətlər disleksiya ilə mübarizə aparan uşaqlara böyük kömək edir.

Valideynlərin rolu

Disleksiya olan uşaqların valideynləri mühüm rol oynayır. Onlar uşaqlarının çətinliklərini anlamaq və düzgün dəstək göstərmək üçün aşağıdakıları edə bilərlər:

Emosional dəstək: Disleksiya ilə mübarizə aparan uşaqlar zaman-zaman özünə inamsızlıq hissi yaşayırlar. Valideynlərin uşaqlarına hər zaman sevgi və dəstək göstərməsi onların güvənini artırır.

Müntəzəm müayinə və diaqnoz: Disleksiya erkən yaşlardan müəyyən edilməlidir. Valideynlər uşaqlarını mütəmadi olaraq həkim və ya pedaqoq müayinələrinə göndərərək, onların ehtiyaclarını vaxtında aşkar edə bilərlər.

Motivasiya və təşviq: Uşaqları hər zaman müsbət motivasiya və təşviq etmək onların bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmələrinə kömək edə bilər. Kiçik uğurlarını qeyd etmək və onların inkişafını qiymətləndirmək önəmlidir.

Disleksiya uşaqların öyrənmə prosesində müəyyən çətinliklər yaratsa da, bu vəziyyət onların gələcəkdə uğur qazanmalarına əngəl olmamalıdır. Uşaqların xüsusi tədris yanaşmaları, valideynlərin və müəllimlərin uyğun dəstəyi ilə bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür. Disleksiya ilə yaşayan uşaqlara qarşı anlayışlı olmaq, onlara düzgün resurslar və dəstək təqdim etmək onların potensialını ortaya çıxarmaqda mühüm rol oynayır.

Psixoloq M.Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzi”nin direktoru

(Psixoloqla əlaqə saxlamaq istəyənlər Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov 48A, Elmlər m/st yaxınlığında yerləşən “PRİM” Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzinə müraciət edə və ya 050 777 80 04 mobil nömrsi ilə birbaşa Almara Ağaqızı ilə əlaqə saxlaya bilərlər. Həmçinin https://www.instagram.com/almara.melikova.aga_qizi/?igsh=MWJwOW52Y2t4bHVkeA%3D%3D instagram səhifəsi vasitəsi ilə də Almara xanımla kontakt yarada bilərlər.)