Loqoped olmaq sadəcə nitq pozuntusunu korreksiya edən bir mütəxəssis olmaq deyil. Bu, həm də səssiz baxışlara qulaq asmaq, sözsüz körpələrin duyğularını anlamaq və həyatlarına söz vasitəsilə işıq salmaq deməkdir. Bu peşə bəzən bir insanın həyatını dəyişir, bəzən bir ailəyə ümid verir, çox zaman isə öz peşəkarınızın da həyatını formalaşdırır.

Bu yazıda həm elmi, həm də insani tərəfləri birləşdirərək loqopedikanın əsas çağırışlarına nəzər salacağıq.

—

1) Uşaqla əlaqənin qurulması – nitq müalicəsinin başlanğıcı

Loqopedik işin ən əsas prinsipi – uşağın emosional təhlükəsizlik hissini yaratmaqdır. Uşaq özünü anlayışlı bir mühitdə hiss etməsə, nitq formalaşdırmaq mümkün olmur. Uşağın sizinlə ilk dəfə baxış qurması, sakitcə yaxınlaşması və nəhayət, ilk dəfə sizin adınızı tələffüz etməsi – bunlar sadəcə uğur deyil, əlaqənin doğulmasıdır.

🔹 Elm nə deyir?

Amerikalı psixoloq J. Bowlby-nin “bağlanma nəzəriyyəsi” göstərir ki, uşaq yalnız emosional bağlılıq hiss etdiyi mühitdə özünü ifadə etməyə meylli olur. Bu, nitq bacarıqlarının inkişafı üçün ilkin şərtdir.

🔹 Praktikadan yeni nümunə (real hadisə):

Bir gün 2 yaş 8 aylıq bir uşaq terapiyaya gətirildi. Uşaq göz təması qurmur, heç bir göstərişi yerinə yetirmirdi və seans otağına daxil olanda küncə çəkilirdi. Valideynlər artıq ümidlərini itirmişdilər. Mən seansın ilk günlərini yalnız onun sevdiyi oyuncaqları müşahidə etməklə keçirdim – heç bir təzyiq, heç bir sual olmadan. Dördüncü seansda o, oyuncağı mənə yaxınlaşdırdı və ilk dəfə olaraq baxışlarımız birləşdi. Bu baxış “mən sənə güvənirəm” baxışı idi. Həmin andan etibarən biz artıq “oyun dostu” idik və bu dostluq nitqin açılması üçün qapı oldu.

—

2) Nitq pozuntularının elmi əsasları və erkən müdaxilənin rolu

Nitq pozuntuları sensor, motor, psixoloji və ya neyroloji səbəblərlə ortaya çıxa bilər. Loqopedin işi yalnız səsləri düzəltmək deyil, bu səbəbləri ayırd etmək və fərdi yanaşma qurmaqdır.

🔹 Əsas nitq pozuntuları:

• Alaliya – danışıq qabiliyyətinin olmaması (sensor və ya motor səbəblərlə);
• Dizartriya – əzələ tonusu pozğunluğu səbəbilə artikulyasiya çətinlikləri;
• Afaziya – sonradan yaranan nitq itkisi (beyin zədələrindən sonra);
• Fonematik qavrayış pozuntuları – səs fərqləndirmə çətinliyi;
• Lambdasiya, rotasizm və s. – səs tələffüz pozuntuları.

🔬 Elmi məlumatlar:

Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, uşaqların 5–8%-i nitq pozuntusu ilə böyüyür.

Erkən müdaxilə (0–3 yaş) uşağın dil bacarığını 2–3 dəfə daha sürətlə inkişaf etdirə bilər (Tomblin et al., 1997).

🔹 Praktik müşahidə: Bir valideyn uşağının 4 yaşına qədər danışmadığını deyirdi. Ətrafda “keçəcək, oğlandır” yanaşması vardı. Amma 4 yaşda diaqnoz motor alaliya idi. Vaxtında müdaxilə edilmədiyi üçün terapiya daha uzun çəkdi. Bu, bir daha göstərdi ki, vaxtında loqopedə müraciət – həyatın istiqamətini dəyişə bilər.

—

3) Loqopedin peşəkar və emosional rolu

Loqoped bir müəllim deyil – mürəkkəb emosional və nevroloji proseslərə bələd bir yol yoldaşıdır. Loqoped olmaq üçün bunlar lazımdır:

• Peşəkar bilik: anatomiya, psixologiya, nitq inkişaf mərhələləri
• Elmi yanaşma: fərdi planlar, strukturlaşdırılmış metodika
• İnsani xüsusiyyətlər: səbir, empatiya, inam

📌 Çox vaxt loqoped valideynlərlə psixoloji dəstəkçi kimi davranmalı olur.

Çünki valideyn ümidsiz olduqda, uşaq da təlimə müqavimət göstərir. Burada təhsilli loqoped və emosional zəmin yaradan insan rolları paralel şəkildə işləyir.

🔹 Real təcrübədən: 6 yaşlı dizartriyalı bir qız ilk seansda ağlayaraq mənə baxıb dedi:

> “Mən pis danışıram deyə heç kim mənimlə oynamır.”

Bu sözlər məni silkələdi. O gündən sonra biz təkcə artikulyasiya məşqləri etmədik – özünə dəyər hissi üzərində də çalışdıq. İndi artıq məktəbdə dostları var və şeir deyə bilir.

—

4) Kiçik uğurlar – böyük zəfərlər

Bir uşağın ilk dəfə “ana” deməsi, bir hecanı aydın şəkildə tələffüz etməsi və ya məktəbəqədər dövrdə ilk dəfə “adını deməsi” – bunlar təkcə seansın nəticəsi deyil, loqopedin illərlə yığdığı emosional zəhmətin meyvəsidir.

📌 Hər “söz” – əlaqə, aidiyyət və mənlik hissinin ifadəsidir.

🔬 Elmi yanaşma: Dil və nitq inkişafı insan beynindəki Broka və Vernike sahələrinin fəaliyyətindən asılıdır. Loqopedik məşqlər bu sahələrin neyroplastik xüsusiyyətindən istifadə edərək nitqi bərpa etməyə çalışır (Kiran & Thompson, 2003).

—

Nəticə

Loqoped olmaq, səsi olmayan uşağın içindəki aləmi duya bilmək, bir baxışın arxasında olan ehtiyacı görmək və ilk “ana” sözünü həyatın ən böyük uğuru kimi hiss etməkdir.

Bu peşə sadəcə korreksiya sahəsi deyil – əlaqə, empatiya, inam və yenidənqurma sahəsidir.

Loqoped – sözlə ruhu dirçəldən səssiz qəhrəmandır. Onun uğuru – körpə bir baxışda, kiçik bir səsdə gizlidir.

Gülçöhrə Həsənova

Defektoloq-loqoped, surdopedaqoq

GULYA MMC-nin təsisçi rəhbəri