Müəllimlik bir missiyadır — bu doğrudur. Amma bu missiyanı yerinə yetirən insan da bir canlı varlıqdır. Yorula bilər, kövrələ bilər, dayanmaq istəyə bilər. Əsas məsələ – bu vəziyyəti zamanında tanımaq və ona qarşı öz içindən başlayan bir dəstək yaratmaqdır.

Tükənmiş bir müəllim yalnız özünə deyil, sistemə də tükənmiş enerji ötürür.

Sənin enerjin, içindəki o işıq — bu missiyanın ürəyidir.

Müəllimlik yalnız dərs keçmək, şagirdləri imtahanlara hazırlamaq və jurnalları doldurmaqdan ibarət deyil. Bu, bir nəsli formalaşdırmaq, uşaqların şəxsiyyətində iz buraxmaq, düşüncə tərzlərini yönləndirmək və bəzən ailədən görmədikləri qayğını vermək kimi çox qatlı və emosional zəngin bir missiyadır.

Lakin bu qədər dərin məsuliyyət daşıyan peşənin görünməyən tərəfi də var —tükənmək, yorulmaq və motivasiyanı itirmək. Bu yazıda burnout sindromunun müəllimlər arasında necə meydana gəldiyini, səbəblərini, nəticələrini və bununla necə baş etməli olduğumuzu dərinliklə araşdıracağıq.

Burnout nədir?

Burnout (tükənmişlik sindromu) — uzunmüddətli emosional, zehni və fiziki

stress nəticəsində yaranan, enerji itkisi, həvəsin azalması və özünü dəyərsiz hiss

etmə ilə müşayiət olunan bir vəziyyətdir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) təsnifatına görə, burnout artıq sadəcə stress deyil — bu, işlə əlaqəli spesifik sindrom kimi qəbul olunur.

Burnout necə görünür?

• Hər səhər özünü sinfə atmaq bir yükə çevrilirsə…
• Əvvəl sevdiyin şagirdlərin sualları belə səni qıcıqlandırırsa…
• Kiçik uğurlar artıq sənə zövq vermirsə…
• Hətta istirahətdə belə dərs planını düşünürsənsə…

Bu sadəcə yorğunluq deyil.

Bu xəbərdarlıqdır.

Bu, içindəki enerjinin səni tərk etməyə başlamasıdır.

Müəllim burnout-u – nə üçün bu qədər təhlükəlidir?

Çünki sən tək deyilsən.

Burnout-a düşən müəllim yalnız özünü itirmir.

O, sinifdəki 30 uşağın motivasiyasını, güvənini və bəzən gələcəyə olan inamını da itirir.

Sənin təbəssümün – onların güvənidir.

Sənin enerjin – onların ümididir.

Bəli, müəllimlik bir misyadır.

Amma missiyanı daşıyan sən – əgər özünü itirirsənsə, missiyanın da mənası itir.

Ona görə soruşuram:

Bəs sənin enerjin hanı?..

Əgər içində bir zərrə belə qalıbsa — gəlin onu birlikdə yandıraq, birlikdə yaşadaq.

Çünki sən yananda – başqaları işıq görür.

Müəllimlər niyə daha çox tükənir?

1) Daimi emosional əmək: Müəllimlər hər gün uşaqların duyğularını

tənzimləməli, diqqət ayırmalı, empati göstərməlidir. Bu, emosional baxımdan

yorucudur.

2) Cəmiyyətin gözləntiləri: Valideynlər, rəhbərlik, ictimaiyyət müəllimdən

daim mükəmməl performans gözləyir.

3) Maddi və sosial qiymətləndirilməmək: Əmək müqabilində alınan maddi və

mənəvi dəyər çox zaman kifayət etmir.

4) İş və şəxsi həyatın balanssızlığı: Evə iş aparmaq, istirahət zamanını belə

dərs hazırlığına sərf etmək özünə vaxt ayırmağı çətinləşdirir.

5) Təkrarlanan iş rejimi və monotonluq: Dəyişməyən tədris proqramı və

illərlə eyni dərsləri keçmək həvəsi azalda bilər.

6) Sistemdə dəyişməzlik və səsin eşidilməməsi: Təkliflərin nəzərə

alınmaması, dəstək sistemlərinin zəifliyi müəllimi tək və təsirsiz hiss etdirə bilər.

Burnoutun əlamətləri nələrdir?

Fiziki əlamətlər:

• Xroniki yorğunluq
• Yuxu problemləri
• Baş ağrısı və halsızlıq
• İmmunitetin zəifləməsi

Emosional və psixoloji əlamətlər:

• Həvəsin itməsi, motivasiya azalması
• Tələbələrə və həmkarlara qarşı dözümsüzlük
• Özünü kifayət qədər faydalı hiss etməmək
• Düşüncələrdə “işi buraxmaq” meyli
• Uğursuzluq və dəyərsizlik hissi

Burnoutla necə mübarizə aparmaq olar?

1) Özünüdərk və özünü müşahidə

• Dəyişən əhvalını və yorğunluğunu fərq et. Özünə bu sualı ver: “Mən

indi özüm üçün nə edə bilərəm?”

2) Sərhədlər müəyyən et

• İşdən evə gələndə “dayandır düyməsi” bas. E-maillərə cavab vermə,

dərs planlamasını saxlamaqla öz həyatına yer aç.

3) Özünə qayğı göstər

• Gündəlik kiçik rituallar yarat: sevdiyin musiqini dinlə, 10 dəqiqə

gəziş, bir fincan çay iç və ya sadəcə nəfəsinə diqqət yetir.

4) Emosional boşalmanı ifadə et

• Hisslərini içində tutma. Yazmaq, danışmaq və ya sadəcə ağlamaq belə

bir növ rahatlamadır.

5) Əməkdaşlıq və dəstək axtar

• Həmkarlarınla açıq danış, bir-birinizə dəstək olun. Psixoloji yardım

almaq da bir seçimdir və bu zəiflik deyil — şüurlu qərardır.

6) Məqsədləri yenidən müəyyən et

• Niyə müəllim oldun? Hər gün bu sualın cavabını özünə xatırlatmaq,

sənə yeni motivasiya verə bilər.

7) Kiçik uğurları qeyd et

• Bir şagirdin gülümsəməsi, verdiyin bir tövsiyənin işləməsi — bunlar

da uğurdur. Bunu qiymətləndir.

“Əgər bir gün hiss etsəniz ki, iç dünyanızda enerji azalmaqdadır, artıq əvvəlki

həvəs yoxa çıxır, sinifdəki parıltınız sönür — deməli, dayanmaq və özünüzə qulaq

asmaq vaxtıdır. Aşağıdakı texnikalar sizi bu tükənmişlikdən qorumağa və müəllimlik yolunuzda yenidən güc tapmağa kömək edəcək.”

– “Axşam Qapanış” Ritualı

Nə vaxt: Hər iş gününün sonunda.

Necə edilir:

1) 1 kağız al və bu 3 sualı cavablandır:

2) Bu gün nəyi yaxşı etdim?

3)  Bu gün məni ən çox yoran nə oldu?

4) Sabah özüm üçün nəyi fərqli edə bilərəm?

Nəticə: Beynin “dərs bitdi” siqnalını alır, rahatlama başlayır.

– Daxili dialoq dəyişikliyi (Reframing)

Nə üçün: Özünü tənqid edən səsdən çıxmaq üçün.

Məqsəd: “Mən bacarmıram” → “Mən indi çətinlik yaşayıram, amma bu keçəcək.”

“Mən zəifəm” → “Mən insanam və yorulmaq haqqımdır.”

Nəticə: Özünü daha şəfqətli və anlayışla qəbul etməyə başlayırsan.

Müəllimlik – zamanla deyil, ruhla edilən bir işdir. Bəzən bu ruh yorulur, bəzən də

sükuta qərq olur. Amma unutma: sən bir insanın taleyini dəyişə biləcək gücə

sahibsən. Bu gücü qorumağın yolu isə əvvəlcə özünü sevməkdən, özünü

anlamadan keçir. Tükəndiyini hiss etdiyin anlar, sənin yenidən doğula biləcəyin

anlardır.

Qəlbin yorulanda, öz iç səsinə qulaq ver. Çünki sən yalnız dərs deyən bir müəllim

deyil, həm də ruhlara işıq saçan bir yolçusan. Öz yolunu unutmadan başqalarına

yol göstərə bilməyin – bu, həqiqi missiyadır.

“Əgər öz içindəki işığı qorusan, ən qaranlıq siniflərdə belə nurlu bir iz buraxa

bilərsən.”

İndi isə dayan, dərindən nəfəs al və unutma: Sən də önəmlisən.

Günel Maarifqızı

Psixoloq, ailə terapisti