Çox sevdiyimiz insanlara hər birimiz zaman-zaman “yox” deyə bilmirik. Bizdən istədikləri şeylər bizi çətin vəziyyətə salsa və ya edə bilməyəcəyimiz şeylər olsa belə, cavabımız xeyr əvəzinə bəli olur.

Bəs yox demək üçün nə etməliyik? Bu suala cavab verməzdən əvvəl yox deməyimizə mane olan səbəblərə nəzər salaq.

Bəzən dəyər verdiyimiz insanlara “yox” deməklə  onları,onların hisslərini incitmək və ya onları rədd etdiyimizi hiss etdirmək istəmirik. Bəzən biz yox demək istəmirik ki, qarşı tərəf eqoist olduğumuzu düşünməsin. Bəzən elə fikirləşirik ki, yox deyərək sevilməyəcəyik. Düşünürük ki, sevilməyin, dəyər vermənin və təqdir olunmağın yolunun “hə” deməkdən keçir.

Çünki yox dedikdə yaşayacağımız şeylərdən qorxuruq. “Yox desəm, ayıb olar, yox desəm, dəyərim azalacaq, yox desəm, kənarda qalacam, yox desəm, heç kim məni sevməyəcək, yox desəm” kimi avtomatik düşüncələr …” avtomatik düşüncələr insanı tənhalıq narahatlığına və münasibətlərdə əsirliyə aparır. Bu əsarət onu həmişə qurban, məzlum, diqqətdən kənarda qalan insana çevirir. Belə bir vəziyyətdə nəticə adətən tükənmə və depressiya olur.

“Yox” demək üçün nə etməliyik?

Heç nəyə yox deyə bilməməyiniz əsəbiləşməyinizə, məyus olmanıza və sonradan hörmətimizi itirməyinizə səbəb ola bilər. Bəs sizə yox deməyə nə mane olur?

 “Xeyr” demək niyə vacibdir?

İstəmədiyimiz və bizi çətin vəziyyətə salan istəklərə yox cavabını verə bilmək özümüzə hörmətimizi qorumaq üçün vacibdir. Bəzən başqalarının hörmətini və təqdirini qazanmaq üçün yox əvəzinə bəli cavabını veririk. Bu hallarda başqalarının istəklərini öz istəklərimizdən üstün tuturuq. Təbii ki, bizim üçün sevdiyimiz və dəyər verdiyimiz insanların xoşbəxtliyi də önəmlidir, amma əslində istəmədiyimiz bir şeyi başqaları istəyir deyə etmək düzgün deyil.

Yox deyə bilmədiyimiz hallar bəzən üzərimizə daha çox yük qoya bilər. İşdə müdirinə və ya həmkarlarına yox deyə bilməyənlər onunla eyni vəzifədə işləyən dostlarından daha çox iş görür. Beləliklə, özündən başqa başqalarının işlərini görmək iş performansımızın azalmasına səbəb ola bilər.

İstənilən hər şeyə davamlı olaraq bəli demək ətrafımızdakı insanların bizə olan hörmətini itirməsinə səbəb ola bilər. Bu, sağlam münasibətlər qurmağınıza mane olur.

Yox deyə bilməmək həyatımızı qaydasına salmağa mane ola bilər. Öz istəklərimizə məhəl qoymamaq və başqalarının istəklərini yerinə yetirməyə çalışmaq öz həyatımızda etmək istədiyimiz bir çox şeyə vaxt tapmamağımıza səbəb ola bilər. Məsələn, imtahandan yüksək qiymət almaq istədiyiniz üçün oxumalısınız, amma dostunuz sizi ona paltar axtarmağa dəvət edir. Qəbul edirsən, çünki yox deyə bilmirsən. Beləliklə, siz etmək istədiyiniz işləri pozursunuz.

“Xeyr” demək “Mən bu yükün öhdəsindən gələ bilmirəm, bu, etmək istədiyim bir şey deyil” deməkdir. Digər tərəfdən, tükənmənin olmadığı normal şəraitdə deyilən “yox” da hədd qoyma rəftarıdır. Bu cür münasibət qarşı tərəfin tələb və gözləntilərini tənzimləməsinə yol açır. Bu, həm də qarşı tərəfin səhvlərini görməyə və bununla da münasibətini düzəltməyə imkan verir.

“Xeyr”deməyin asan yolları hansılardır?

“Xeyr” demək üçün nə etməliyik? Yox deməyin asan yolları varmı?

• Yox sözünü işlətməkdə tərəddüd edirsinizsə, yox sözü ilə eyni məna daşıyan sözlərdən istifadə edə bilərsiniz. Misal üçün; “Xeyr, bacarmıram” əvəzinə “təəssüf ki, bunu edə bilmərəm” deyə bilərsiniz. Əgər yox sözü çox sərt ifadə kimi səslənirsə, onu yumşaltmaq üçün “Xeyr, təşəkkür edirəm, istəmirəm” kimi daha yumşaq ifadələrdən istifadə edə bilərsiniz.

• Niyə etmək istəmədiyiniz bir şeyi etmək istəmədiyinizi gözəl dillə izah edin. Misal üçün; “Xeyr, mən bunu etmək istəmirəm, çünki …”
• Xeyr demək üçün etməli olduğumuz şeylərdən biri də sizdən tələb olunan davranışın sizə necə təsir edəcəyini, sizi necə əsəbiləşdirdiyini,pis hiss etdirdiyini izah etməkdir. Misal üçün; “Xeyr, dediyiniz yerə getmək istəmirəm, çünki ora gedəndə darıxıram” və ya “Yox, mən sizin yerinə o işlə məşğul olmaq istəmirəm, çünki işlə məşğul olmaq məni piss hiss etdirir”.
• Əgər kimsə sizə hazırda etmək istəmədiyiniz bir təklif edirsə, alternativlər təklif edin. Misal üçün; “Xeyr, mən indi gələ bilmərəm, amma həftə sonu görüşə bilərik” və ya “Xeyr, kinoya getmək istəmirəm, amma kafedə kofe içə bilərəm” deyə bilərsiniz.
• Önəm verdiyiniz insanlara qarşı yox sözünü işlətməkdə çətinlik çəkirsinizsə, kiçik təcrübələr edərək yox deməyə başlaya bilərsiniz. Misal üçün; “Bir daha çay içmək istərdinizmi?” Suala “Xeyr, təşəkkür edirəm” deməklə başlaya bilərsiniz. Bu təcrübələri tanımadığınız insanlarla etmək sizin üçün daha asan olacaq. Misal üçün; “Yeməyinizlə içki içmək istərdinizmi?” “Xeyr, istəmirəm” sualına cavab verə bilərsiniz.
• Xeyr demək üçün nə etməliyik sualının cavablarından biri də “bəlkə” sözünü işlətməməkdir. Çünki yox deyə bilmədiyimiz bəzi məsələlərdə “bəlkə” sözü qarşı tərəf tərəfindən “hə” kimi qəbul oluna bilər. Bu sizi yenidən istəmədiyiniz bir şeyi etməyə məcbur edə bilər.

Psixoloq Sevilxanım Bunyatzadə