Obsessiv-Kompulsiv Pozuntu (OKP) psixi sağlamlıq pozuntusudur və insanların təkrarlanan, arzuolunmaz düşüncələr (obsessiyalar) və davranışlar (kompulsiyalar) yaşamasına səbəb olur. Bu pozuntu həm fiziki, həm də zehni sağlamlığa ciddi təsir göstərə və şəxsin gündəlik həyatını çətinləşdirə bilər. OKP-nin ətraflı və düzgün şəkildə anlaşılması, bu vəziyyətlə mübarizə aparanlara və onların yaxınlarına böyük fayda verə bilər.

Obsessiyalar: Təkrarlanan düşüncələr

Obsessiyalar, şəxsin beynində təkrarlanan və xoşagəlməz düşüncələrdir. Bu düşüncələr normal həyatı çətinləşdirir və narahatlıq yaradır. Məsələn, bir insanın əşyaların yerini dəqiq şəkildə düzəltmək və ya əllərini dəfələrlə yumaq barədə narahatlıq keçirməsi obsessiv düşüncələrə nümunədir. Bu cür düşüncələr çox vaxt şəxsin nəzarətindən kənarda olur və onları aradan qaldırmaq çətinlik yaradır.

Tipik obsessiv düşüncələr bunlardır:

Qapıların və pəncərələrin düzgün bağlanıb-bağlanmadığını dəfələrlə yoxlamaq

Mikroblardan qorxaraq əlləri təkrarlayaraq yumaq və ya təmizlik davranışlarına həddindən artıq vaxt ayırmaq

Həddindən artıq təhlükəsizlik tədbirləri görmək və qorxu hissi yaşamaq

Mükəmməllik arzusu və qarşılıqlı münasibətlərdə hər şeyin “düzgün” olması üçün narahatlıq keçirmək

Kompulsiyalar: Məcburi davranışlar

Kompulsiyalar, obsessiv düşüncələrə cavab olaraq icra edilən təkrarlanan və məcburi davranışlardır. Bu davranışlar çox vaxt narahatlığı azaltmağa çalışır, lakin bu rahatlama adətən müvəqqəti olur. Məsələn, əlləri dəfələrlə yumaq, əşyaları yenidən düzəltmək və ya müəyyən qaydalarla hərəkət etmək kompulsiv davranışlara nümunədir.

Tipik kompulsiyalar bunlardır:

Əllərin təkrar-təkrar yuyulması və ya obyektlərin təmizlənməsi

Gündəlik fəaliyyətləri müəyyən bir qaydada təkrarlamaq

Güvəni artırmaq məqsədilə müəyyən ritual davranışların yerinə yetirilməsi

Xüsusi şəkildə hərəkət etmək və ya müəyyən prosedurların icrasını tələb edən davranışlar

OKP-nin fəsadları və təhlükələri

OKP yalnız gündəlik həyatı çətinləşdirmir, həm də uzunmüddətli psixi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xəstələr çox vaxt öz davranışlarına görə utanc hissi keçirir və başqaları tərəfindən anlaşılmadıqlarını düşünürlər. Uzunmüddətli OKP halları depressiya, anksiyete pozuntuları və sosial təcrid kimi daha ciddi problemlərə yol aça bilər.

OKP-nin müalicəsi və dəstəyi

Obsessiv-kompulsiv pozuntunun müalicəsi adətən dərman terapiyasını və psixoterapiyanı əhatə edir. Ən çox istifadə edilən dərmanlar selektiv serotonin geri alım inhibitorları (SSRİ) və bəzi hallarda antipsixotiklərdir. Psixoterapiya isə əsasən Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) formasında tətbiq olunur. KDT, xəstələrə obsessiv düşüncələrə necə reaksiya verdiklərini anlamaqda və kompulsiv davranışları idarə etməkdə kömək edir.

Eyni zamanda, dəstək qrupları və psixososial müdaxilələr xəstələrin özlərinə inamını artırır və sosial təcrid hissini azaldır.

Ümid və qalıcı dəyişiklik

Obsessiv-kompulsiv pozuntu ilə mübarizədə ən vacib addım təcrübə olunan hisslərin və davranışların qəbul edilməsi, habelə lazımi dəstək almaqdır. Bir çox insan düzgün müalicə və dəstək sayəsində OKP ilə təsirli şəkildə mübarizə aparır və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilir.

OKP ilə yaşamaq çətin olsa da, mümkündür. Müalicə və dəstək vasitəsilə xəstələr normal həyatlarına qayıda, özlərini daha yaxşı hiss edə və ətrafdakı dünyaya sağlam şəkildə bağlana bilərlər.

Psixoloq M.Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzi”nin direktoru