Yeniyetməlik dövrü, həm fiziki, həm də emosional inkişaf baxımından çox vacib bir mərhələdir. Bu dövrün xüsusiyyətləri arasında duyğuların tez-tez dəyişməsi, bəzən müsbət, bəzən isə mənfi təcrübələrin meydana çıxması mümkündür. Lakin bəzi yeniyetmələr üçün bu dövr, depressiyanın ilk əlamətlərinin ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Depressiya yalnız yetkinlərdə deyil, uşaqlar və yeniyetmələr arasında da yayılan bir psixoloji problemdir. Bu problemi erkən mərhələlərdə aşkar etmək çox vacibdir, çünki erkən müdaxilə və dəstək bu vəziyyəti daha da pisləşmədən aradan qaldıra bilər.

1) Emosional dəyişikliklər

Yeniyetmələrdə depresiyanın ilk əlamətləri çox vaxt emosional dəyişikliklərlə özünü göstərir. Əgər bir yeniyetmə əvvəlki zamanlardan fərqli olaraq daha çox kədərli, qəzəbli və ya bezgin hiss etməyə başlayırsa, bu, depressiyanın işarəsi ola bilər. Belə vəziyyətlərdə müşahidə edilən hallara aşağıdakılar daxildir:

Kədərli və ya qəmli olma: Uzun müddət davam edən üzgünlük və ya ruhdan düşmə.

Qəzəb və əsəbilik: Kiçik şeylərə belə əsəbiləşmə və daha çox narahatlıq hissi.

Ümitsizlik və tənhalıq hissi: Özünü tək və çarəsiz hiss etmək.

2) Fiziki və davranış həddində dəyişikliklər

Depressiya, yeniyetmənin gündəlik həyat fəaliyyətlərinə də təsir edir. Bu, onların fiziki vəziyyətində və davranışlarında müxtəlif dəyişikliklərə səbəb ola bilər:

Yuxu problemləri: Həddindən artıq yuxusuzluq və ya çox yatmaq.

İştah dəyişiklikləri: Azalmış iştah və ya tam əksinə, həddindən artıq yemək.

Enerji çatışmazlığı: Yeniyetmənin əvvəlki maraq və həyəcanını itirməsi, yorğunluq hissi.

İntihar düşüncələri: Özünü zərərli hiss etmə və ölüm haqqında düşüncələr.

3) Sosial izolyasiya

Depressiya yaşayan yeniyetmələr tez-tez özlərini sosial olaraq təcrid olunmuş hiss edirlər. Bu, onların dostları ilə münasibətlərinə də təsir edə bilər. Sosial təcrid, depressiyanın inkişafını artıran bir əlamət ola bilər:

Dostlardan uzaqlaşma: Əvvəllər yaxın olduqları dostlarından və ya ailələrindən uzaqlaşma.

Hər şeyə marağın azalması: Sosial fəaliyyətlərə və hobbilərə qarşı marağın itməsi.

Ailədən və yaxınlardan uzaqlaşma: Ailə üzvləri ilə daha az vaxt keçirmə və onlarla əlaqə qurmama.

4) Düşüncə və konsentrasiyada çətinliklər

Yeniyetmələrdə depresiya, düşüncə və konsentrasiya problemlərinə də səbəb ola bilər. Bu, onların məktəb fəaliyyətlərinə və gündəlik qərar qəbul etmələrinə təsir göstərə bilər:

Düşüncələrin yavaşlaması: Çətin qərar qəbul etmə, düşünmədə sıxıntılar.

Yaddaş problemləri: Əvvəlki yaxşı yaddaşın azalması.

Qərarsızlıq və ya diqqətsizlik: Məktəb işləri və ya gündəlik tapşırıqlarla bağlı diqqətsizlik.

5) Məktəb performansında azalma

Depressiya yaşayan yeniyetmələr məktəbdəki performanslarında əhəmiyyətli bir azalma göstərə bilərlər. Bu, onların əvvəlki nəticələrinin düşməsi ilə özünü göstərə bilər:

Tapşırıqlara biganə yanaşma: Həvəs və motivasiya itməsi.

İştiraksızlıq: Dərslərdə və ya məktəb fəaliyyətlərində iştirak etməmək.

Nəticələrdə geriləmə: Testlərdə və tapşırıqlarda uğursuzluq.

6) Bədən ağırsızlıqları və narahatlıq

Yeniyetmələr, depresiyanın fiziki təsirlərini də hiss edə bilərlər. Bu, bəzən bədənin ümumi narahatlıq hissi və ya ağrı şəklində ola bilər:

Baş ağrıları və qarın ağrıları: Fiziki narahatlıq və ya şikayətlər.

Duruş və bədən dili dəyişiklikləri: Normaldan fərqli şəkildə gərginlik və ya narahatlıq hissi.

7) Riskli davranışlar

Bəzi hallarda, depressiya yaşayan yeniyetmələr özlərinə və ətrafdakılara qarşı riskli davranışlar sərgiləyə bilərlər. Bu davranışlar, depressiyanın daha da pisləşməsinə səbəb ola bilər:

Alkoqol və narkotik istifadəsi: Əhval-ruhiyyəni dəyişdirmək və ya ağrılardan qaçmaq məqsədilə narkotik və ya alkoqol istifadəsi.

Təhlükəli hərəkətlər: Riskli sürücülük və ya özünə zərər vermə.

Psixoloq M.Almara Ağaqızı

PRİM – “Psixososial Reabilitasiya və İnkişaf  Mərkəzi”nin direktoru