Uşaqların nitq inkişafı, onların ümumi intellektual və sosial inkişafı ilə sıx bağlıdır. Valideynlərin uşaqlarının nitq inkişafında rolu çox böyükdür və bu proses yalnız məktəbəqədər dövrdə deyil, həm də sonrakı illərdə davam edir. Evdə edilə biləcək sadə məşğələlər və fəaliyyətlər, uşağın dil bacarıqlarının inkişafını sürətləndirə bilər. Bu məqalədə, valideynlərin uşaqlarının nitq inkişafına necə dəstək ola biləcəkləri, evdə tətbiq edə biləcəkləri fəaliyyətlər və məşğələlər barədə danışılacaq.

Valideynlərin uşaqların nitq inkişafına təsiri

Uşaqların nitq inkişafı, ətraf mühitlə, xüsusilə də ailə üzvləri ilə əlaqələrindən asılı olaraq inkişaf edir. Valideynlər uşaqları ilə ünsiyyət qurduqda, onların dillə bağlı anlayışları, ifadə etmə qabiliyyətləri və sosial bacarıqları formalaşır. Bu səbəbdən valideynlərin dil istifadəsi və uşaqla qurduqları ünsiyyət, onun dil bacarıqlarını müəyyən edir.

Nitq inkişafı üçün əsas faktorlar arasında uşağın məruz qaldığı dilin zənginliyi, səbrli və davamlı ünsiyyət, habelə uşağın maraq və diqqətini cəlb edən fəaliyyətlər yer alır. Evdə sadə, amma təsirli məşğələlər bu prosesdə böyük rol oynaya bilər.

Evdə edilə biləcək məşğələlər

1) Kitab oxumaq

Uşaqların nitq inkişafı üçün ən faydalı məşğələlərdən biri də onlara müntəzəm olaraq kitab oxumaqdır. Kitablar, uşaqlara yeni sözlər öyrətməklə yanaşı, onların təsəvvür dünyasını zənginləşdirir. Valideynlər, uşaqlarına yaşına uyğun kitablar oxuyaraq, həm onların diqqətini çəkə, həm də dil bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər. Bu zaman kitabın məzmunu ilə bağlı suallar vermək, uşağın diqqətini cəlb etməyə və onun anlayışını artırmağa kömək edir.

2) Şəkillərlə dil məşqləri

Uşaqlar şəkillər vasitəsilə çox şey öyrənə bilərlər. Valideynlər, uşaqları ilə şəkilləri təsvir edərək danışmaq, şəkil üzərindəki obyektləri, heyvanları və insanları adlandırmaq, onları müxtəlif xüsusiyyətlərinə görə təsvir etmək kimi məşğələlər təşkil edə bilərlər. Bu məşğələlər uşaqların söz bazasını artırmağa və onların dil qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə kömək edir.

3) Sadə hekayələr qurmaq

Uşaqların dil inkişafını dəstəkləyən başqa bir məşğələ də sadə hekayələr qurmaqdır. Valideynlər uşaqları ilə birlikdə hekayə uydura, onlardan müxtəlif rollarda iştirak etmələrini istəyərək hekayəni inkişaf etdirə bilərlər. Bu məşğələ uşağın həm dil bacarıqlarını, həm də yaradıcılığını inkişaf etdirir.

4) Ritm və mahnılarla dil məşqləri

Uşaqların nitq inkişafında ritmik fəaliyyətlərin də əhəmiyyəti böyükdür. Mağazalar, ritmik şeirlər və ya sadə mahnılarla məşğələlər uşaqların tələffüzünü və dil ritmini yaxşılaşdırır. Bu cür fəaliyyətlər uşağın danışma sürətini tənzimləyir və ona özünü daha rahat ifadə etməyi öyrədir.

5) Sual-cavab oyunu

Uşağın dil bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün valideynlər sual-cavab oyunları təşkil edə bilərlər. Bu oyunlar uşağın diqqətini artırır, onların düşünmə qabiliyyətini və nitq sürətini inkişaf etdirir. Məsələn, valideynlər uşağa gündəlik həyatdan sadə suallar verə bilər, “Bugün nə etdiniz?”, “Məktəbdə nə baş verdi?” kimi suallar uşağın söhbət etmə və dil istifadə etmə bacarıqlarını artırır.

6) Hekayə təkrarı

Uşağa əvvəlcə qısa bir hekayə danışmaq və sonra onun bu hekayəni təkrarlamasını istəmək, dil bacarıqlarının inkişafına ciddi təsir göstərir. Bu metod uşağın yaddaşını və diksiyasını inkişaf etdirir, həmçinin onun diqqətini və başa düşmə qabiliyyətini gücləndirir.

Nitq inkişafı üçün əlavə tövsiyələr

Valideynlər uşaqlarının nitq inkişafını dəstəkləmək üçün bir neçə əlavə tövsiyəni də nəzərə almalıdırlar:

*Səbrli və təkidli olmaq: Uşaqların dil bacarıqları zamanla inkişaf edir. Valideynlər uşaqlarına tələsmədən, onlara möhkəm dəstək verərək onların inkişafını izləməlidirlər.

* Pozitiv geribildirimlər: Uşaqların dil bacarıqlarını inkişaf etdirərkən, valideynlər onları həvəsləndirməli və doğru ifadələri istifadə etməyə təşviq etməlidirlər.

* Təkrarlama və təkrarlama: Dil inkişafı təkrarlama yolu ilə daha da möhkəmlənir. Uşaqlara sözləri, cümlələri və ifadələri təkrarlamağa imkan vermək onların yaddaşını və dil bacarıqlarını artırır.

Valideynlərin uşaqlarının nitq inkişafına göstərdiyi diqqət və dəstək, onların gələcəkdə sosial və intellektual inkişafında əvəzsiz rol oynayır. Evdə edilə biləcək sadə və yaradıcı məşğələlər, uşağın dil bacarıqlarının sürətli və davamlı inkişafına kömək edə bilər. Uşaqların həyatında valideynlərin təsiri uzun müddət davam edir, ona görə də valideynlər uşaqlarının nitq inkişafını dəstəkləmək üçün davamlı və düzgün yanaşmalar sərgiləməlidirlər.

Ülviyyə Əfəndiyeva

Ailə və uşaq psixoloqu

Ailə problemlərinin həlli üzrə ekspert

Beynəlxalq təlimçi