Cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi onun üzvlərinin fərdi xüsusiyyətlərinə və təhsil hüquqlarına verdiyi dəyərdən birbaşa asılıdır. XXI əsrdə təhsil sistemləri inklüzivlik prinsipini ön plana çəkərək, müxtəlif ehtiyaclara malik olan uşaqların birgə təhsil almalarını dəstəkləyir. İnklüziv təhsil, yalnız bir sosial tələb deyil, həm də fundamental insan hüquqlarının qorunması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu prosesdə əsas açar fiqurlardan biri defektoloqlardır. Onlar xüsusi ehtiyaclı uşaqların inklüziv təhsil sisteminə uğurla inteqrasiyası üçün peşəkar bilik və bacarıqları ilə vacib rol oynayırlar.

 Defektoloqun peşə profilinə qısa baxış

Defektoloq — müxtəlif inkişaf pozuntuları (nitq, psixoloji, emosional, motor və idrak sahələrində) olan uşaqlarla işləyən mütəxəssisdir. Defektoloqlar uşağın diaqnozunu müəyyənləşdirir, fərdi inkişaf planları hazırlayır, təlim-tərbiyə işlərini aparır və korreksiya metodlarını tətbiq edirlər. Onlar inklüziv mühitdə uşaqların psixoloji rifahını və akademik inkişafını dəstəkləyən əsas mütəxəssislərdən biridir.

 İnklüziv təhsildə defektoloqun əsas funksiyaları

1) Diaqnostika və fərdi inkişaf planlarının hazırlanması

Defektoloq uşağın psixoloji, emosional və koqnitiv inkişaf səviyyəsini qiymətləndirir. Müvafiq testlər və müşahidələr əsasında uşağın fərdi ehtiyaclarına uyğun Fərdi İnkişaf Planı (FİP) tərtib edir. Bu plan uşağın təhsil mühitinə uyğunlaşdırılması üçün əsas sənəd rolunu oynayır.

> Sitat:

“Hər bir uşaq bənzərsiz inkişaf modelinə malikdir; inklüziv təhsil bu fərqliliyi tanımalı və ona uyğun dəstək verməlidir.” (UNESCO, 2020)

2) Korreksiya və inkişaf işləri

Defektoloqlar uşağın inkişaf pozuntularını aradan qaldırmaq və ya kompensasiya etmək məqsədilə fərdi və qrup məşğələləri təşkil edirlər. Nitq inkişafı, motor bacarıqları, diqqət və yaddaş üzərində sistemli işlər aparılır.

3) Müəllim və valideynlərlə konsultativ iş

Defektoloq müəllimlərə xüsusi ehtiyaclı uşaqlarla işləmək üçün metodik məsləhətlər verir, tədris materiallarını adaptasiya etməyə kömək edir. Valideynlərlə sıx əməkdaşlıq edərək, evdə də uşağın inkişafının dəstəklənməsini təmin edir.

4)  Sosial və emosional inkişafın dəstəklənməsi

Defektoloqlar uşaqlarda özünə inamın artırılmasına, sosial bacarıqların formalaşmasına və kollektiv mühitə uğurlu inteqrasiyaya yönəlik xüsusi proqramlar həyata keçirirlər.

 Defektoloqun inklüziv mühitdə koordinator rolunda çıxış etməsi

İnklüziv məktəb mühitinin uğurla təşkili üçün defektoloqlar koordinator rolunda çıxış edir:

Təhsil proqramlarının fərqləndirilməsini təşkil edir;

Müxtəlif ixtisaslı mütəxəssislərin fəaliyyətini uzlaşdırır (psixoloq, loqoped, psixopedoqoq);

Resurs otaqlarının yaradılması və istifadəsini istiqamətləndirir;

Müəllimlər üçün inklüziv təhsil üzrə treninqlər təşkil edir.

Bu koordinasiya işi inklüziv təhsil prosesinin sistemli və davamlı olmasına zəmin yaradır.

 Praktiki Nümunə:

Bakı şəhərində yerləşən bir məktəbdə autizm spektr pozuntusu (ASP) diaqnozu olan bir şagirdin təhsilə cəlb olunması prosesi göstərir ki, defektoloq əvvəlcə şagirdin davranış və idrak bacarıqlarını qiymətləndirərək fərdi plan hazırlamışdır. Müəllimlərə sosial bacarıqların tədrisi üçün xüsusi metodik tövsiyələr vermiş, sinif yoldaşlarını isə inklüzivliyə hazırlamaq üçün maarifləndirici seminarlar təşkil etmişdir. Bu yanaşma nəticəsində şagird həm akademik, həm də sosial mühitə uğurla inteqrasiya olunmuşdur.

 Statistik Məlumat :

UNESCO-nun 2022-ci il hesabatına görə, inklüziv təhsilin uğurla tətbiq olunduğu məktəblərdə xüsusi ehtiyaclı uşaqların akademik nailiyyətləri 30%-ə qədər artır.

Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) məlumatlarına əsasən, erkən yaşda korreksiya işlərinə cəlb olunan uşaqların 70%-i gələcəkdə müstəqil həyat bacarıqları əldə edə bilirlər.

Bu faktlar defektoloqların inklüziv təhsil sistemində rolunun elmi əsaslara söykəndiyini və onların fəaliyyətinin cəmiyyətin ümumi inkişafına müsbət təsir etdiyini göstərir.

 Nəticə:

Defektoloqlar inklüziv təhsilin uğurla tətbiqində əsas sütunlardan biridir. Onların peşəkar fəaliyyəti nəticəsində hər bir uşaq, fərqli inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq, bərabər təhsil imkanlarına malik olur. Defektoloqlar yalnız fərdi inkişafı deyil, eyni zamanda tolerant və ədalətli cəmiyyətin formalaşmasını dəstəkləyirlər. İnklüziv təhsilin davamlı inkişafı üçün defektoloqların rolu daha da artırılmalı, onların bilik və bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində davamlı tədbirlər görülməlidir.

> Sitat:

“İnklüziv cəmiyyət yalnız fərqləri qəbul etməklə deyil, onları dəyərə çevirə bildiyi zaman mümkündür.” (Salamanca Bəyannaməsi, 1994)

İnklüziv təhsil hər bir fərdin cəmiyyətin ayrılmaz bir parçası olduğunu qəbul edir və bu istiqamətdə inkişafı təşviq edir. Defektoloqlar isə bu prosesin əsas hərəkətverici qüvvələrindən biri olaraq, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsil, inkişaf və sosial inteqrasiyasında əvəzolunmaz rol oynayırlar. Onların peşəkarlığı, fədakarlığı və elmi yanaşmaları inklüziv cəmiyyətin qurulmasına mühüm töhfə verir.

Gülçöhrə Həsənova

Defektoloq-loqoped, surdopedaqoq

GULYA MMC-nin təsisçi rəhbəri