Ensefalit – beynin iltihabıdır və bu vəziyyət insanın sinir sistemi fəaliyyətini ciddi şəkildə poza bilər. Bu xəstəlik adətən virus mənşəli olsa da, bəzi hallarda bakteriyalar, göbələklər və ya autoimmun reaksiyalar da ensefalitə səbəb ola bilər. Xəstəlik sürətlə inkişaf edə bilər və erkən diaqnostika və müalicə olmadıqda həyati təhlükə yarada bilər.
🧠 Ensefalit nədir?
“Ensefalit” termini yunan mənşəlidir və “beynin iltihabı” mənasına gəlir. Bu zaman beynin toxumalarında ödem (şişkinlik), qan damarlarında zədələnmə və sinir hüceyrələrinin funksional pozğunluğu baş verir. Ensefalit təkcə beyin toxumasına deyil, eyni zamanda baş-beyin qişalarına (meninks) da təsir edə bilər. Bu halda meningoensefalit adlanır.
🔍 Əsas səbəblər
1) Virus mənşəli ensefalitlər (ən yayılmış forma):
Herpes simplex virusu (xüsusilə HSV-1)
Qərbi Nil virusu
Gənə ilə yoluxan ensefalit virusları (Avropa və Asiyada geniş yayılıb)
Qızılca, suçiçəyi, qrip, EBV və sitomeqalovirus
2) Bakterial ensefalit:
Meningitlə birlikdə ola bilər. Nisbətən az rast gəlinir.
3) Autoimmun ensefalit:
Bədənin immun sistemi səhvən beyin toxumasına hücum edir.
4) Parazitar və göbələk mənşəli ensefalitlər:
İmmuniteti zəif olan şəxslərdə müşahidə olunur (məsələn, HİV xəstələrində).
⚠️ Risk faktorları
Uşaqlar və yaşlılar
İmmunitet sistemi zəif olan şəxslər
Peyvənd olunmamış insanlar
Meşə və kənd ərazilərində yaşayanlar (gənə riski)
Səyahət edənlər (xüsusilə Asiya və Şərqi Avropaya)
🤒 Əlamətləri
Əlamətlər xəstəliyin formasından və səbəbindən asılı olaraq dəyişə bilər, lakin ümumi simptomlar bunlardır:
Yüksək hərarət
Güclü baş ağrısı
Qusma, ürəkbulanma
Huşun bulanması, qarışıqlıq
Qıcolmalar
Sərt boyun
İşığa və səsə qarşı həssaslıq
Əzələ zəifliyi
Davranış və yaddaş pozuntuları
Ağır hallarda – koma
Uşaqlarda əlavə əlamətlər:
Dayanmayan ağlama
Əmmədən imtina
Fontanellərin (bıngıldaq) şişməsi
🧪 Diaqnostika
Ensefalit şübhəsi olduqda həkimlər aşağıdakı müayinələrdən istifadə edirlər:
Neyroloji müayinə
Kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT)
Bel punciyası (spinal maye analizi)
Qan və sidik analizləri
Elektroensefaloqrafiya (EEQ)
Virus testləri (PCR və s.)
💉 Müalicə
Müalicə səbəbdən asılı olaraq dəyişir:
Virus ensefaliti – antiviral preparatlar (xüsusilə Herpes üçün Asiklovir)
Bakterial ensefalit – antibiotiklər
Autoimmun ensefalit – steroidlər, immunoterapiya
Qıcolma və ödemə qarşı dərmanlar
Ağır hallarda – reanimasiya və süni tənəffüs dəstəyi
🛡️ Qarşısının alınması yolları
✅ Profilaktik tədbirlər:
Gənə ensefalitinə qarşı peyvəndlər (riskli bölgələrdə yaşayanlar üçün)
Qızılca, suçiçəyi, qrip və digər viruslara qarşı peyvəndlənmə
Gənə və ağcaqanad dişləmələrindən qorunmaq:
Qapalı geyim
Repellentlər
Təbii ərazilərdə ehtiyatlı davranış
İmmunitetin gücləndirilməsi
Xəstəlik hallarında vaxtında tibbi yardıma müraciət
🧠 Nəticə və uzunmüddətli fəsadlar
Ensefalit bəzən müalicədən sonra tam sağalır, lakin ağır hallarda bu fəsadlar qalıcı ola bilər:
Yaddaş pozuntusu
Nitq çətinliyi
Əqli və fiziki gerilik (uşaqlarda)
Davranış pozuntuları
Qıcolma sindromları
Bu səbəbdən erkən diaqnoz və müalicə həyati əhəmiyyət daşıyır.
Nərminə Abbasova
MayoMed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi
(Həkimlə əlaqə saxlamaq istəyənlər Əhməd Rəcəbli 207-də yerləşən MayoMed klinikasına müraciət edə (TEL: (012) 464 86 93; 464 86 94; 464 86 95) və ya (051) 866 02 20; (051) 567 66 96 mobil nömrələri ilə birbaşa Nərminə Abbasova ilə əlaqə saxlaya bilərlər.)
