Son zamanlar mətbuatda vətəndaşların intim məzmunlu foto və videolarla şantaj edilməsi ilə bağlı xəbərlər getdikcə artır. Bir qayda olaraq, qurbanlar öz səmimi fotolarını kişilərə göndərən qadınlardır. Həmin şəxs bu fotodan pul qoparmaq üçün istifadə edir, sosial şəbəkələrdə yerləşdirməklə hədələyir.
Bu günlərdə Ucar rayonu, Alpout kəndindəki Şirvan Həsənov adına 2 saylı tam orta məktəbin direktoru Orxan Rəhimov sosial şəbəkədə intim görüntülər yayan şantajçıların ovuna düşüb. Qəzəblənən valideynlər onun vəzifədən uzaqlaşdırılmasını tələb ediblər.
Mövzu ətrafında Azərbaycan İnsan Hüquqları Mərkəzinin rəhbəri Eldar Zeynalovla həmsöhbət olduq.
– Belə halların çoxaldığını demək olarmı?
– İntim materiallarla şantajla bağlı statistik məlumatlar dərc olunmur, ona görə də onların çox olub-olmadığını söyləmək çətindir. Media bu mövzuda daha çox material dərc etməyə başlayıb. Ancaq internetin, sonra veb-kameraların və nəhayət sosial medianın yaranması bu cür şantajlara təbii güclü təkan verdi. İndi internetdə tanışlıq yazışmaları tez-tez bir insana sonradan başağrısına çevrilə bilən səmimi fotoşəkillərin mübadiləsi ilə müşayiət olunur.
Məsələn, fotoşəkilləri dərc etmək təhlükəsi arzuolunmaz cinsi əlaqəyə sövq etmək üçün istifadə edilə bilər. Belə ki, fevral ayında Goranboy rayonunda Əli adlı şəxs A.F. adlı qadını təsadüfən onunla fotolarını paylaşaraq, dərc etmək hədəsi ilə cinsi əlaqədə olmağı tələb edərək şantaj etməsi hadisəsi qeydə alınıb. Bəzi hallarda məqsəd qurbanı vəzifədən uzaqlaşdırmaq ola bilər.
Amma tez-tez qurbandan pul tələb olunur. Üstəlik, rəqəmlər cüzdanın qalınlığından və qurbanın uyğunluğundan asılı olaraq dəyişir. Bu il müxtəlif məbləğlər açıqlanıb: Ağcabədi rayonundan olan 17 yaşlı yeniyetmədən şantajçı tərəfindən bacısının fotolarını yaymamaq üçün aldığı 100 manatdan, Zərdab rayon sakini 55 yaşlı kişidən alınan 9000 manata qədər. Amma keçən il 56 yaşlı Britaniya vətəndaşı J.G.-dən 9 ayda intim şantaj yolu ilə 200 min manat ala biliblər.
Bütün bu hallar üçün ümumi olan odur ki, nisbətən kiçik məbləğdə (250-300 manatdan başlayan) pul alan və zərərçəkmişin polisə getməyəcəyinə əmin olan şantajçı sakitləşmir və mütəmadi olaraq qurbanı “sağmağa” davam edir. Və proses şantajçının “ağ eləyəcəyi” nöqtəyə qədər davam edir.
– Onlar kompromatları necə əldə edirlər və hüquq-mühafizə orqanları belə hallara necə reaksiya verir?
– Adətən belə hallarda nə aldananın buduarında gizli kameralar olur, nə də şəxsi kompüterlərdə gizli fotoalbomlara müdaxilə olur. Demək olar ki, həmişə qurbanlar öz intim fotoşəkillərini və ya videolarını özləri təqdim edir, onları tanışlıq saytlarında özünü reklam kimi yerləşdirir və ya yazışdığı yoldaşı ilə dəyişir. Aydındır ki, evli qadın və 20 yaşlı subay yaramaz fərqli sosial statusa malikdir və buna görə də intim münasibəti ictimailəşdirməyin fərqli nəticələri var.
Təbii ki, həmsöhbətin şəxsiyyəti təxəllüs altında gizlədilən müddətə qədər onun ünvanı və ya telefon nömrəsi məlum deyilsə, fotoda üz və ya otağın interyeri, zinət əşyaları və ya döymələr kimi unikal elementlər yoxdursa, qurbanı şantaj etmək mümkün deyil. Çoxlarının çılpaq bədəni oxşar görünür, foto adətən keyfiyyətsiz olur və ona görə də “bu başqa adamdır” və ya “foto montajdır” deyərək şantajın qarşısını almaq olar. Lakin qurbanlar adətən ehtiyatlılığa məhəl qoymurlar və onun kimliyini müəyyən etməyə imkan verən başqa bir şey təqdim edirlər: iş yeri, telefon nömrəsi və s. Sonra da şantajçı “yemi sağır”.
Mən tərəflərin bir-birini mükəmməl tanıdığı aşkar hallardan danışmıram. Məsələn, “ofis romansları”, müəllimlərlə tələbələr arasında cinsi əlaqə, sinif yoldaşları, həmkəndlilər arasında seks və s. Belə ki, bir qayda olaraq, zərərçəkmiş polislə əlaqə saxladıqda, onun əlində ilkin olaraq kifayət qədər ipucu olur və yalnız qurbanın özü nədənsə utanaraq, istintaqda problem yarada bilər və ya axmaqlıq göstərərək, şantajı sübut edən sübutları məhv edə bilər (yazışmanın skrinşotları, SMS mesajları və s.).
– Kimlər adətən qurban kimi çıxış edirlər?
– İntim şantajın qurbanı bu və ya digər səbəbdən cinsi əlaqəsini ictimaiyyətdən gizlətməyə məcbur olan insanlardır. Bunlar nikahdankənar əlaqələr, qohumluq əlaqəsi, homoseksuallıq, sadomazoxist təcrübələr, hətta evli olmayan insanlar arasında adi cinsi əlaqədə olan, lakin nikahdan kənar və kənd yerlərində olan insanlar ola bilər. Bütün bunlar qanun nöqteyi-nəzərindən cinayət deyil, amma cəmiyyət tərəfindən ciddi şəkildə pislənir. Bəzi hallarda qanundan kənar, məsələn, yetkinlik yaşına çatmayanlarla intim münasibətdə, fahişəlikdə, pornoqrafiyada da iddialar var.
Bu il ən gənc qurban Sumqayıtdan olan 13 yaşlı qız olub: onun intim fotoları, sosial şəbəkədə paylaşmamaq üçün pul tələb edən şəxsin əlinə keçib. Məlumata görə, ən yaşlı qurban 55 yaşlı Zərdab rayon sakinidir: o, iki qızı olan qadın tərəfindən 10 il şantaj edilib.
Bəzi hallarda “pornomodel”in özünü deyil, qohumlarını, yuxarıda adı çəkilən 17 yaşlı ağcabədili gəncin işində olduğu kimi, ailənin namusunu əsas gətirərək şantaj edirlər. Digər hekayələrdə şantajçılar keçmiş həyat yoldaşlarından qisas alırlar. Məsələn, mart ayında Goranboy rayonunda 30 yaşlı qadın keçmiş əri tərəfindən şantaj edilib. Qadın ondan boşandı, başqası ilə evləndi, lakin birinci əri ilə intim münasibətini saxlamışdı. Bunun üçün keçmiş əri indiki ərinə və valideynlərinə aralarındakı intim münasibət barədə məlumat verəcəyi ilə hədələyəndə, 1500 manat ödəyib. Əksinə, 46 yaşlı Masazır kənd sakinini, hətta qeydiyyatda olduğu şəxs deyil, vətəndaş igahında yaşadığı qadın və onun qardaşı şantaj edərək, evinin təmiri üçün (4000 manat) ala biliblər.
Şantaj qurbanları arasında övladları yaşında gənc oğlanlarla əylənən Balzak yaşında çoxlu evli və ya boşanmış qadınlar da var. Gənc qızlara iştah salan bir çox yetkin kişilər də şantaj olunurlar. Müəllimlər tez-tez belə “yaz-payız” münasibətləri ilə şirnikləşənlər sırasındadırlar.
Yeri gəlmişkən, Ucar rayonundan olan direktor şantajçıların qurbanı olan yeganə müəllim deyildi. Aprel ayında Siyəzən rayonundan olan 22 yaşlı qadın müəllimin intim fotolarını yaymaqla hədələyərək ondan pul tələb edən üç orta məktəb şagirdi qadını intihara sövq edib. Xoşbəxtlikdən intiharın qarşısı vaxtında alınıb. Bakıdan olan digər 46 yaşlı orta məktəb müəllimi isə şantajçıya 3000 manat və mobil telefon verib.
– Belə qəliz vəziyyətə düşənlər necə davranmalıdırlar?
– Bu il azı 20 zərərçəkmiş intim şantajla bağlı polisə şikayət edib. Bəziləri 10 ilə qədər əziyyət çəkib, bəziləri intihara cəhd edib. İldə bir neçə yüz dəfə baş verən intiharlardan söz düşmüşkən, qeyd etmək olmaz ki, onlar şübhəli şəkildə çox vaxt hərəkətlərinin səbəblərini bildirməklə vida qeydləri buraxmadan (yaxud bu qeydlər intihar edənlərin yaxınları tərəfindən aşkar edilərək istintaqdan gizlədilir) həyata keçirilir. Üstəlik, rəsmi məlumatlara görə, intiharlar intim şantaj üçün risk qruplarına düşür: yeniyetmə məktəbli qızlar, evli-uşaqlı qadınlar, ordudakı gənc əsgərlər və s. Deməli, bəlkə də, intihar edənlərin bəziləri intim şantajın qurbanı olub, biabır olmaqdansa, ölümü üstün tuturlar.
Ancaq hamı bunu etmir. İyun ayında mətbuat 3 il əvvəl 60 yaşlı deputatın seçki şantajı ilə səs-küylü qalmaqalından yazmışdı. Əgər mənəviyyat xarakterli qeydləri istisna etsək, deputat şantaja düzgün yanaşma nümayiş etdirib: o, polisə məlumat verib, tələb olunan məbləği verməyə razılaşıb və polis şantaj edəni, necə deyərlər, isti izlərlə tutub. İş məhkəməyə gedib. Bu halda qurban seçkidə rəqiblərinə uduzacağından və ya ailəsinin ondan üz döndərəcəyindən qorxa bilər. Şübhəsiz ki, bu adam ailəsində çətin bir izahat verdi, amma nəticədə ailə, ilk növbədə oğul, onun tərəfini tutdu.
Zərərçəkənlər başa düşməlidirlər ki, şantajçı onlardan hansısa şəkildə “yandıran sirr” ortaya çıxana qədər pul çəkəcək. Məsələn, ailə hardasa ailə büdcəsindən külli miqdarda vəsait sızdığını, qurbanın gizli şəkildə kiminləsə görüşdüyünü və mesaj yazdığını və s. aşkar etdikdə. Odur ki, ən yaxşısı çaxnaşma qorxusunun üstündən keçmək, şantaj sübutlarını toplamaq və polisə müraciət etməkdir.
İyul ayında gecə saatlarında Bakının məhəllələrindən birində dayanmış şantajçının avtomobilini daşla zədələyən bir qadının reaksiyasını xüsusilə qeyd edəcəm. Qurbanların qisas alması halları mətbuatda daha az dərc olunur. Amma yenə də belə olur ki, zərərçəkmişlər polisə getməkdənsə, şantajçının linç edilməsinə üstünlük verirlər. Belə bir hadisə, məsələn, qohumunun arvadı dövlət məmuru tərəfindən aldadılmış və şantaj edilmiş Hacı Məmmədovun məşhur işində özünü göstərdi. Hacı onunla vəhşicəsinə davrandı və bu, məhkəmədə peşman olmadığı yeganə qətl idi.
– Qanunla şantajçıları nə gözləyir?
– Dediyim kimi, işlərin böyük əksəriyyətində şantaj edən şəxs zərərçəkmişə məlumdur və onu tapmaq çətin deyil. Yeganə problem şantajın həqiqətən baş verdiyini polisə sübut etməkdir. Bu, heç də həmişə asan məsələ deyil, çünki diktofonda yazılmayan şifahi söhbətlər işə tikilə bilməz. Və müxtəlif şübhələr, tez-tez qurbanların baş verənləri tam açıqlamaması ilə daha da güclənir, belə halda polis qanunla təqsirləndirilən şəxsin xeyrinə şərh etməyə borcludur.
İntim şantaj zamanı cinayət təqibi üçün istifadə olunan Cinayət Məcəlləsinin əsas maddəsinin (182-ci – “Hədə-qorxu ilə tələb etmə”) müxtəlif bəndlərinə əsasən, məsuliyyət növündən asılı olaraq, 3 ildən 17 ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə nəzərdə tutulub. Bəzi hallarda Cinayət Məcəlləsinin digər maddələri də tətbiq oluna bilər, məsələn, 151 (“Seksual xarakterli hərəkətlərə məcbur etmə”), 152 (“16 yaşına çatmamış şəxslə cinsi əlaqə və seksual xarakterli digər hərəkətlər”), 153 (“Yetkinlik yaşına çatmayanlara qarşı nalayiq hərəkətlər”), 242 (“Ponoqrafik materialların və ya əşyaların qanunsuz yayılması”).
Şikayət qeydə alınarsa, polis adətən araşdırma aparır, amma nədənsə mediaya bu işin nətciələri barədə məlumat vermir. Bir hüquq müdafiəçisi kimi mənim üçün bu hal qəribədir, çünki şantajçıların ağır cəzalandırılması ilə bağlı dərc olunmuş məlumatlar kimisə bu cür cinayətlərdən çəkindirə bilər. (AYNA)
