Məhrəmiyyət sözün əsl mənasında “məxfilik” kimi müəyyən edilir. Məxfilik fərdin bütün fiziki, intellektual, sosial və emosional dəyərlərini, başqa sözlə, bütün şəxsi dəyərlərini əhatə edir. Məxfilik fərdlərin, qrupların və ya qurumların onlar haqqında məlumatın başqalarına nə vaxt, necə və nə dərəcədə açıqlana biləcəyini müəyyən etmək hüququdur. Məhrəmiyyət ərəbcə məxfilik deməkdir.

Məhrəmiyyət anlayışının 3 xüsusiyyəti olduğu deyilir: məkan məxfiliyi, şəxsi məxfilik və məlumat məxfiliyi.

Şəxsi məxfilik şəxsi məlumatları gizli saxlamaq və öz seçdiyi sərhədlər daxilində yaşamaq hüququ deməkdir. Gizlilik sözü insan bədəninin toxunulmazlığına aiddir. Bu halda məhrəmiyyət insan orqanizminə baxmaq, toxunmaq və danışmaqdan qorunan toxunulmazlığa aiddir. Fərdi məxfilik şəxsi həyatın toxunulmazlığına  diqqət yetirilməsi, eləcə də məxfiliyin qorunması və gizlədilməsi kimi izah edilə bilər. Toxunulmazlıq, öz bədənini başqaları tərəfindən toxunulmaz kimi təyin etməyi öyrətmək kimi müəyyən edilə bilər. Gizlilik isə başqalarının bədənini görməməsi üçün fiziki olaraq geyinməyi öyrətmək kimi təyin edilə bilər.

Məxfiliyi qorumaq üçün bütün fərdlərə məhrəmiyyət təlimi öyrədilməlidir.

Məxfilik bacarıqlarını anlamaq və qorumaq uşaqlar və böyüklər üçün eyni dərəcədə vacibdir.Uşaqlara obyekt kimi yanaşan böyüklər onlara sahib olduqlarını düşünməməlidirlər. Böyüklər uşaqlara istədikləri vaxt və istədikləri  kimi toxunmamalıdırlar. Uşaq, hər şeydən əvvəl, bir insandır və müdaxilə lazımdırsa, hətta onlara kömək etmək üçün belə, bu, onlara bildirilməlidir.

Uşaqlar özlərini müdafiə edə bilmirlər. Uşaqlar öz hüquqlarını bilməsələr belə, böyüklər onlardan xəbərdar olmalı və onları pozmamağa çalışmalıdırlar. Onların özlərini müdafiə etməməsi, hüquqlarının hər an pozula biləcəyi anlamına gəlməməlidir. Uşaqlar öz hüquqlarını qoruya bilmədiklərinə görə bəzən onların şəxsi hüquqları pozulur. Uşaqlar, bütün fərdlər kimi, adları, fiziki xüsusiyyətləri, bədəni, fiziki bütövlüyü, ünsiyyəti, düşüncələri və istəkləri də daxil olmaqla, öz məxfiliyinə malikdirlər.

Uşaqların şəxsi həyatı bəzən başqalarının gözü qarşısında üzə çıxır və hərəkətə çevrilir. Məsələn, uşaqlar tez-tez başqalarının qarşısında geyindirilir və bu, tez-tez lağ edilir və ya istehza edilir. Bu davranışlar uşağın gələcəyini, psixoloji rifahını, inkişafını, əxlaqını və özünə hörmətini poza bilər. Uşağın inkişafı təkcə təhsildən ibarət deyil; həm də onların hüquq və azadlıqlarını bilmək, öz şəxsi sərhəddini yaratmaq və qorumaq, hörmət tələb etmək və təmin etməkdir. Bu inkişafın əsası uşaqlıqdan qoyulur.

Valideynlər  uşağın şəxsi toxunulmazlıq hüququnu təmin etməlidirlər.

Onlar uşağın şəxsi həyatını pozmamalıdırlar.

Onlar tələb etməlidirlər ki, uşağın şəxsi toxunulmazlıq hüququna edilən hücumların qarşısı alınsın.

Onlar uşağa məhrəmiyyət haqqında öyrətməkdən çəkinməməlidirlər.

Uşağın şəxsi toxunulmazlıq hüququ çərçivəsində sual vermək, öyrənmək və təhsil almaq hüququ vardır.

Onlar uşağın təhlükəsiz şəxsi sərhəddin olmasını təmin etməlidirlər.

Uşaq üçün azadlıq məkanı yaratmalı və ona hörmət etməlidirlər.

Texnologiya dünyasında uşağı çirkləndirməməli və paylaşdıqları şeylərdə onun şəxsi həyatını qorumalıdırlar.

Onlar texnologiyadan xəbərdar olmalarını təmin etməli və onların texnologiya tələsinə düşməsinin qarşısını almalıdırlar.

Azad bir fərd olmaq üçün onlara dəstək olmalıdırlar.

Onlar uşaqları müdafiə etməli, lazım gəldikdə hüquqlarını müdafiə etməlidirlər.

Məhrəmiyyət təlimi şəxsiyyətlə bağlı müvafiq davranışı təmin etmək, həmçinin uşaqları laqeydlikdən və sui-istifadədən qorumaq məqsədi daşıyır.

İnkişaf prosesini təsvir edən və izah edən inkişaf nəzəriyyələri adətən bütün fərdlərin öz inkişaf nailiyyətlərini kortəbii şəkildə tamamlaya biləcəyini nəzərdə tutur. Bunun səbəbi bütün inkişaf sahələrinin qarşılıqlı gücləndirici təsirə malik olmasıdır. Buna görə də bütün inkişaf sahələrində inkişaf tamamlanmalıdır. İnkişaf prosesi zamanı heç bir inkişaf sahəsi diqqətdən kənarda qala bilməz və heç bir inkişaf sahəsi digərindən üstün tutulmamalıdır.

Məhrəmiyyət təlimində fərdlərə toxunulmazlıq, gizlilik və məxfilik kimi davranışları əldə etmək üçün müvafiq təcrübələr verilməlidir.

uşaqların hüquq və azadlıqlarından məhrum edilməsi nəticəsində onların ən yüksək səviyyədə inkişafına mane olan davranışlar; baxım və qida ehtiyaclarını lazımi səviyyədə qarşılamamaq, lazım gəldikdə tibbi müdaxilələr etməmək, valideyn kimi uşağa qarşı məsləhət vəzifələrini yerinə yetirməmək və uşağı tək buraxmaq laqeydlik kimi müəyyən edilir.

Digər tərəfdən sui-istifadə, valideyn və ya baxıcı tərəfindən uşağa zərər vurması nəticəsində yaranan aktiv hadisə kimi müəyyən edilir. Uşaq zorakılığına qəsdən fiziki zərər vurma, düzgün qidalanmama, cinsi istismar, şəxsi mənfəət üçün istismar və uşağın normal fiziki və əqli inkişafını məhdudlaşdıran hər hansı fəaliyyət daxildir.

Laqeydliklə sui-istifadə arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, laqeydlik passiv, sui-istifadə isə aktivdir. Uşağın fiziki, koqnitiv, sosial və emosional inkişafına rəhbərlik etmək valideynin borcudur. Bu sahələrdən hər hansı birində dəstəkləyici rəhbərliyə uzun müddət laqeyd yanaşıldıqda, sui-istifadə ehtimalı artır.

Bağlanma davranışları körpəlikdə və uşaqlıqda, yeniyetməlikdə və yetkinlikdə müşahidə olunur. Bağlanma prosesi uşaqların həyatında olduğu kimi böyüklərin də sosial həyatında mühüm rol oynayır. Bowlby (1982) böyüklər tərəfindən göstərilən bağlanma davranışının uşaqlıqda bağlanma davranışının davamı olduğunu irəli sürür. Valideynlərin bağlanma üslubları öz övladlarının bağlılığının inkişafı üçün çox vacibdir. Parker (1994) öz araşdırmasında göstərmişdir ki, anaların bağlanma təhlükəsizliyi onların qızlarına və hətta nəvələrinə də təsir edir. Güvənli bağları olan analar uşaqlarına daha isti və daha yaxındırlar. Çoxsaylı tədqiqatlar təhlükəsiz bağlanmanın uşaq davranışına müsbət təsirini nümayiş etdirir. Laible və başqaları. (2004) müəyyən etdi ki, valideynlərini müsbət qəbul edən və etibarlı bağlılığı olan uşaqlar, olmayan uşaqlardan daha çox sosial olurlar. Tədqiqatlar həmçinin sağlam bir ayrılma prosesinin planlaşdırılmasının vacibliyini vurğulayır. Bu prosesin böyüklərin bağlanma tərzindən asılı olaraq müsbət və ya mənfi təsirləri ola bilər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bağlılığın ilk altı ayda başlayacağı və hətta yetkinlik yaşına qədər də təsir göstərməyə davam etdiyi güman edilir. Uşaqlıqda bağlanma üslublarının yetkinlik dövründə dörd bağlılıq üslubundan birinin inkişafına səbəb olduğu irəli sürülür. Buna görə də, çox erkən yaşlarından uşağın bütün inkişafına təsir edəcək bu aspekt üçün sistematik keçidlər planlaşdırılmalıdır.

Sağlam ayrılıq uşağın inkişafı ilə paralel olaraq inkişaf edən müstəqilliyə doğru səylərini müsbət şəkildə gücləndirməyi əhatə edir. Uşağın müstəqillik cəhdləri ana tərəfindən tanınmalı və dəstəklənməlidir. Ancaq bu, yalnız ananın uyğun bir yetkinlik tərzini mənimsədiyi təqdirdə mümkündür. Ayrılıq narahatlığı körpədə bağlılığın başlanğıcı olan altıncı ayda başlayır və məktəbəqədər dövrə qədər davam edir. Uşağın normal psixoloji inkişafı zamanı ortaya çıxan bu narahatlıq 18 ay civarında zirvəyə çatır və 3-5 yaşları arasında tədricən yox olur. Uşağın anasından müvəffəqiyyətlə ayrılması üçün onlar ayrılığı qiymətləndirmək və uyğunlaşmaq üçün bilişsel bacarıqlara sahib olmalıdırlar. Valideynləri ilə etibarlı bir əlaqə quran, sağlam ana-uşaq qarşılıqlı əlaqəsi olan və travmatik ayrılıqlara məruz qalmayan uşaq, anasından sağlam və inkişafa uyğun bir şəkildə ayrıla biləcək.

Məhrəmiyyətin əsasları örtülülük,gizlilik, toxunulmazlıqdır.

Ülviyyə Əfəndiyeva

Ailə və uşaq psixoloqu

Ailə problemlərinin həlli üzrə ekspert

Beynəlxalq təlimçi