İnsan təbiətinə xas olan təkliyə ehtiyac ilə yanaşı, bəzi insanlar üçün səssizlik və təklik dərin narahatlıq və qorxu mənbəyinə çevrilə bilər. Bu qorxu psixologiyada monofobiya adlanır. Monofobiyadan əziyyət çəkən insanlar tez-tez özlərini tək hiss etdikləri anlarda bu qorxunun öhdəsindən gəlmək üçün fərqli yollara əl atırlar ki, bunlardan biri də daimi arxa fon səs-küyünə ehtiyac duymaqdır.
Niyə səssizlik narahat edir?
Təklik qorxusu olan bir şəxs üçün sakitlik bir boşluq, həyəcan verici bir yoxluq hissi yaradır. Bu boşluq, düşüncələrin və narahatlıqların səsləndiyi bir arenaya çevrilir. Bu zaman yaranan əsas psixoloji mexanizmlərə nəzər salaq:
Səssizlik təhlükə hissi və paranoya yarada bilər.
Tək qalanda, ətrafdakı ən kiçik səslər — divarın cırıldaması, su borusundakı səs və ya küləyin uğultusu — dərhal təhdid kimi qəbul edilə bilər. Səssizlik bu səsləri daha da qabardır. Arxa fon səs-küyü (məsələn, yavaş musiqi, televiziya şousu, podkast) isə bu kiçik, lakin həyəcanverici səsləri maskalayır. Beyin kənar təhlükə axtarmaq əvəzinə, sabit və gözlənilən səsə fokuslanır, bu da təhlükəsizlik illüziyası yaradır.
Tək qalanda insanın zehnini idarəolunmaz və obsessiv düşüncələr, keçmişdəki travmalar və ya gələcəklə bağlı qeyri-rasional qorxular bürüyə bilər. Bu “başıboş düşüncələrin” qarşısını almaq üçün beynə davamlı olaraq xarici stimul təmin etmək bir növ avtomatik müdafiə mexanizmidir. Arxa fon səs-küyü diqqəti yayındıraraq insanın öz daxili dialoqundan müvəqqəti olaraq uzaqlaşmasına kömək edir.
Ən əsası, daimi arxa fon səs-küyü, xüsusən də insan səsləri (məsələn, radio verilişi və ya televiziya serialı) olduğunda, insanın ətrafında kimsə varmış kimi hiss etməsinə səbəb olur. Bu, fiziki təkliyə baxmayaraq, emosional təkliyin azalmasına, aidiyyət və “orada kimsə var” rahatlığı hissinin yaranmasına xidmət edir.
Uyğunlaşma mexanizmi yoxsa qaçış strategiyası?
Arxa fon səs-küyündən istifadə etmək qısa müddətdə həqiqətən də narahatlığı azaldan faydalı bir uyğunlaşma mexanizmi ola bilər. Lakin bu metodun daimi asılılıq halına gəlməsi və yalnızlığı sakit sükut içində qəbul etməyə mane olması riski var.
Əgər bu ehtiyac o qədər güclü olarsa ki, insanın gündəlik fəaliyyətinə, yuxusuna və ya həyatına mənfi təsir göstərirsə, bu, artıq qaçış strategiyasına çevrilir. Qorxudan qaçmaq, uzun müddətdə qorxunu daha da gücləndirir.
Nə etməli?
Əslində, tək qalmaq qorxusu və səssizliyə ehtiyac, əsasən, narahatlıqla əlaqəli bir məsələdir. Bu vəziyyətlə mübarizə aparmaq üçün daha sağlam və uzunmüddətli yollar mövcuddur:
1) Mütəxəssis dəstəyi: Monofobiya adətən Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) ilə müalicə olunan spesifik bir fobiya növüdür. Mütəxəssis, qeyri-rasional qorxuları rasional düşüncələrlə əvəz etməyə kömək edə bilər.
2) Mərhələli şəkildə məruz buraxmaq: Müalicənin bir hissəsi olaraq, insan yavaş-yavaş və nəzarət altında olan səssizliyə öyrəşdirilir. Məsələn, əvvəlcə səsi çox azaldılmış halda musiqi dinləmək, sonra isə qısa müddətə sükutu qəbul etmək kimi.
3) Səs seçimi: Arxa fon səs-küyünə ehtiyac duyulsa belə, televiziya şousu əvəzinə daha sabit və sakitləşdirici “ağ səs-küy” (white noise), təbiət səsləri və ya sakitləşdirici instrumental musiqi seçmək daha məqsədəuyğundur.
Nəticə olaraq, tək qalmaqdan qorxan insanların səs-küyə ehtiyacı sadəcə bir vərdiş deyil, daxili narahatlıq və təhlükə hissinin xarici bir tərənnümüdür. Bu ehtiyacı anlamaq, əslində qorxunun köklərini müəyyən etmək və ona qarşı daha şüurlu mübarizə aparmaq üçün ilk addımdır.
Psixoloq Aysu Əliyeva
İnsan tək qalanda sanki hər şeyə daha çox fokuslanır və həmişə öz narahatlıqlarını böyüdür. Məncə, bu qorxunun çox vaxt kökü keçmişdə olan travmalara bağlı ola bilər. Bəlkə də bu qorxudan qaçmaq yox, ona qarşı düzgün bir yanaşma tapmaq lazımdır. Mütəxəssis dəstəyi çox vacibdir, məncə.