İnsan təbiətinə xas olan təkliyə ehtiyac ilə yanaşı, bəzi insanlar üçün səssizlik və təklik dərin narahatlıq və qorxu mənbəyinə çevrilə bilər. Bu qorxu psixologiyada monofobiya adlanır. Monofobiyadan əziyyət çəkən insanlar tez-tez özlərini tək hiss etdikləri anlarda bu qorxunun öhdəsindən gəlmək üçün fərqli yollara əl atırlar ki, bunlardan biri də daimi arxa fon səs-küyünə ehtiyac duymaqdır.
Niyə səssizlik narahat edir?
Təklik qorxusu olan bir şəxs üçün sakitlik bir boşluq, həyəcan verici bir yoxluq hissi yaradır. Bu boşluq, düşüncələrin və narahatlıqların səsləndiyi bir arenaya çevrilir. Bu zaman yaranan əsas psixoloji mexanizmlərə nəzər salaq:
Səssizlik təhlükə hissi və paranoya yarada bilər.
Tək qalanda, ətrafdakı ən kiçik səslər — divarın cırıldaması, su borusundakı səs və ya küləyin uğultusu — dərhal təhdid kimi qəbul edilə bilər. Səssizlik bu səsləri daha da qabardır. Arxa fon səs-küyü (məsələn, yavaş musiqi, televiziya şousu, podkast) isə bu kiçik, lakin həyəcanverici səsləri maskalayır. Beyin kənar təhlükə axtarmaq əvəzinə, sabit və gözlənilən səsə fokuslanır, bu da təhlükəsizlik illüziyası yaradır.
Tək qalanda insanın zehnini idarəolunmaz və obsessiv düşüncələr, keçmişdəki travmalar və ya gələcəklə bağlı qeyri-rasional qorxular bürüyə bilər. Bu “başıboş düşüncələrin” qarşısını almaq üçün beynə davamlı olaraq xarici stimul təmin etmək bir növ avtomatik müdafiə mexanizmidir. Arxa fon səs-küyü diqqəti yayındıraraq insanın öz daxili dialoqundan müvəqqəti olaraq uzaqlaşmasına kömək edir.
Ən əsası, daimi arxa fon səs-küyü, xüsusən də insan səsləri (məsələn, radio verilişi və ya televiziya serialı) olduğunda, insanın ətrafında kimsə varmış kimi hiss etməsinə səbəb olur. Bu, fiziki təkliyə baxmayaraq, emosional təkliyin azalmasına, aidiyyət və “orada kimsə var” rahatlığı hissinin yaranmasına xidmət edir.
Uyğunlaşma mexanizmi yoxsa qaçış strategiyası?
Arxa fon səs-küyündən istifadə etmək qısa müddətdə həqiqətən də narahatlığı azaldan faydalı bir uyğunlaşma mexanizmi ola bilər. Lakin bu metodun daimi asılılıq halına gəlməsi və yalnızlığı sakit sükut içində qəbul etməyə mane olması riski var.
Əgər bu ehtiyac o qədər güclü olarsa ki, insanın gündəlik fəaliyyətinə, yuxusuna və ya həyatına mənfi təsir göstərirsə, bu, artıq qaçış strategiyasına çevrilir. Qorxudan qaçmaq, uzun müddətdə qorxunu daha da gücləndirir.
Nə etməli?
Əslində, tək qalmaq qorxusu və səssizliyə ehtiyac, əsasən, narahatlıqla əlaqəli bir məsələdir. Bu vəziyyətlə mübarizə aparmaq üçün daha sağlam və uzunmüddətli yollar mövcuddur:
1) Mütəxəssis dəstəyi: Monofobiya adətən Koqnitiv Davranış Terapiyası (KDT) ilə müalicə olunan spesifik bir fobiya növüdür. Mütəxəssis, qeyri-rasional qorxuları rasional düşüncələrlə əvəz etməyə kömək edə bilər.
2) Mərhələli şəkildə məruz buraxmaq: Müalicənin bir hissəsi olaraq, insan yavaş-yavaş və nəzarət altında olan səssizliyə öyrəşdirilir. Məsələn, əvvəlcə səsi çox azaldılmış halda musiqi dinləmək, sonra isə qısa müddətə sükutu qəbul etmək kimi.
3) Səs seçimi: Arxa fon səs-küyünə ehtiyac duyulsa belə, televiziya şousu əvəzinə daha sabit və sakitləşdirici “ağ səs-küy” (white noise), təbiət səsləri və ya sakitləşdirici instrumental musiqi seçmək daha məqsədəuyğundur.
Nəticə olaraq, tək qalmaqdan qorxan insanların səs-küyə ehtiyacı sadəcə bir vərdiş deyil, daxili narahatlıq və təhlükə hissinin xarici bir tərənnümüdür. Bu ehtiyacı anlamaq, əslində qorxunun köklərini müəyyən etmək və ona qarşı daha şüurlu mübarizə aparmaq üçün ilk addımdır.
Psixoloq Aysu Əliyeva
İnsan tək qalanda sanki hər şeyə daha çox fokuslanır və həmişə öz narahatlıqlarını böyüdür. Məncə, bu qorxunun çox vaxt kökü keçmişdə olan travmalara bağlı ola bilər. Bəlkə də bu qorxudan qaçmaq yox, ona qarşı düzgün bir yanaşma tapmaq lazımdır. Mütəxəssis dəstəyi çox vacibdir, məncə.
Həqiqətən də bəzi insanlar tək qalanda böyük narahatlıq hissi keçirir. Bunu özüm də hiss etmişəm, xüsusən də heç bir şey eşitmədikdə sanki hər şey çox qəribə olur. Səssizlik insanı daha da qorxudurdu. Mənim üçün də çox faydalı olardı, əgər sakitləşdirici səslər dinləsəm. Tək qalanda çox düşünürəm, narahatçılığım artır. Bəlkə də bu məqalə çox insanın başa düşməsinə kömək edər.
Baxın, tək qalanda qorxu hissi normal olsa da, məncə, bunu həddindən çox irəliləməmək lazımdı. Bəlkə də bu qorxu ilə mübarizə etmək üçün insanın özünü tamamilə tək buraxmamağa çalışması lazımdı. Arxa fon səsi həqiqətən rahatlıq verə bilər, amma buna vərdiş etməmək gərəkdir. Əks halda bir növ qaçışa çevrilə bilər.
Düşünürəm ki, bu mövzuya çox diqqət yetirilməlidir. İnsanlar bəzən öz qorxularını gizlətmək üçün çox şey edir. Mənim üçün də belə olub, çünki səssizlikdə həmişə qəribə bir narahatlıq hiss etmişəm. Ən çox da gecələrdə. Yavaş-yavaş buna öyrəşməyə çalışıram, amma bəzən çox çətin olur. Məqalədə qeyd olunan metodlar faydalı ola bilər.
Mən də bəzən səssizlikdən qorxuram, amma bu barədə heç vaxt düşünməmişdim ki, əslində bu, bir fobiya ola bilər. Yazıda verilən məsləhətlər çox faydalıdır, xüsusən də mərhələli şəkildə tək qalmağa alışmaq mövzusu. Təşəkkürlər!
Mənim də təcrübəm var, amma heç ağlıma gəlməmişdi ki, bu monofobiya ola bilər. Bəzən tək qalanda o qədər çox düşünürəm ki, nə edəcəyimi belə bilmərəm. Musiqi dinləmək və ya sadə bir film izləmək, bir az da olsa rahatlamama kömək edir. Amma belə bir fobiya olduğunu bilmirdim. Bəlkə də bir mütəxəssislə danışmaq lazımdır.
Travmanın psixoloji təsirlərii haqda mövzu maraqlı olardı. Keçmiş travmaların necə şəxsi həyatımıza təsir etdiyi və bununla necə mübarizə aparılacağı barədə bir məqalə yazıla bilər.
Bu yazı məni çox düşündürdü. Mənim də zaman-zaman səssizlikdən qorxum olur, amma heç vaxt bunun bir fobiya olduğunu anlamamışdım. Hətta bəzən sadəcə, televiziya və ya musiqi açıb evin içindəki səssizliyi boğmağa çalışıram. Məqalə çox gözəl açıqlamalar verir, xüsusilə də “arxa fon səs-küyü” ilə bağlı izahlar çox yerindədir. Mütəxəssis dəstəyi almağın vacibliyi də çox yaxşı qeyd olunub. Bəlkə də bu mövzu üzərində bir az daha çox düşünmək lazımdır.
Həqiqətən də bəzən insan tək qalanda o qədər çox düşünür ki, hər şey daha böyük və daha qorxulu görünür. Mənim üçün də belə olub. Musiqi dinləmək, ya da bir film izləmək, hətta sosial şəbəkələrə baxmaq rahatlıq gətirir. Amma düşünürəm ki, bu mövzuda daha çox dərindən danışılmalıdır. Bəlkə də məqalədə göstərilən metodların tətbiqi barədə daha çox məlumat vermək faydalı ola bilər.