Diabet, xüsusən də şəkərli diabet (tip 2), dünya üzrə milyonlarla insanı təsir edən xroniki bir xəstəlikdir. Bu xəstəliyin idarə olunmasında ən vacib amillərdən biri düzgün qidalanmadır. Diabetin effektiv idarə olunması, yalnız dərman müalicəsi ilə deyil, həm də düzgün pəhrizlə mümkün olur. Pəhriz, şəkər səviyyələrinin sabitləşdirilməsində, insulin müqavimətinin azaldılmasında və ümumi sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayır.

Diabet və qidalanma: Əsas prinsiplər

Diabetin idarə olunmasında qidalanmanın əhəmiyyəti, bir çox insan tərəfindən doğru şəkildə anlaşılsa da, hələ də bəzi yanlış fikirlər mövcuddur. Ən çox yayılmış səhvlərdən biri, diabetli şəxslərin tamamilə şəkərdən imtina etməsi ehtiyacı olduğuna dair düşüncələrdir. Halbuki, diabetli şəxslər üçün əsas olan, balanslı və uyğun şəkildə planlaşdırılmış bir pəhrizdir.

1) Karbohidratların idarə edilməsi

Diabetli şəxslər üçün ən vacib qida qrupunun karbohidratlar olduğu bilinir. Karbohidratlar, qan şəkərini yüksəltməkdə əsas amil olmaqla yanaşı, düzgün idarə olunduqda, sağlamlıq üçün faydalı ola bilər. Burada əsas məsələ, karbohidratın növü və miqdarıdır.

Kompleks karbohidratlar, məsələn, tam taxıl, qəhvəyi düyü, yulaf və tərəvəzlər, daha yavaş həzm olur və qan şəkərinin sürətli artmasını əngəlləyir.

Sadə karbohidratlar (şəkərli içkilər, konfetlər, ağ çörək) qan şəkərini sürətlə yüksəldir və bu, diabetli şəxslər üçün təhlükəlidir.

2) İnsulin müqavimətini azaldan qidalar

Şəkərli diabetin xüsusilə tip 2 formasında, insulin müqavimətinin azalması və bədənin insulini düzgün istifadə etməməsi baş verir. Yüksək lif tərkibli qidalar insulin müqavimətini azaldaraq qan şəkərinin səviyyələrini sabit saxlamağa kömək edir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

Tərəvəzlər (brokoli, ispanaq, kələm)

Bəzi meyvələr (alma, çiyələk, pomidor)

Tam taxıllar və lobya.

3) Yağların seçimi

Yağların da diabetin idarə olunmasında rolu böyükdür. Sağlam yağlar, bədənin normal funksiyaları üçün vacibdir və qan şəkərinin idarə edilməsində müsbət təsirə sahibdir. Omega-3 yağ turşuları (balıq, xüsusilə skumbriya və sardina) və monosaturlu yağlar (zeytun yağı, avokado) qidalanmaya daxil edildikdə, qan şəkərinin idarə edilməsində köməkçi ola bilər.

Bundan əlavə, trans yağlardan və doymuş yağlardan (qızardılmış qidalar, fast food) qaçınmaq vacibdir, çünki onlar insulin müqavimətini artırır və ürək-damar xəstəlikləri riskini yüksəldir.

4) Kiçik və tez-tez yeməklər

Diabetli şəxslər üçün qidalanmanın vaxtı da vacibdir. Yavaş-yavaş və düzgün şəkildə, gün ərzində kiçik və tez-tez yeməklər qəbul etmək, qan şəkərinin ani yüksəlməsinin qarşısını alır. Bu yanaşma həmçinin, iştahı idarə etməyə və yemək zamanı qan şəkərinin səviyyəsinin sabit qalmasına kömək edir.

5) Proteinlərin rolu

Diabetin idarə olunmasında düzgün protein seçimi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yağsız ətlər, məsələn, toyuq və hinduşka, həmçinin balıq və ləpələr (noxud, mərci) yüksək keyfiyyətli protein mənbələridir. Proteinlər qan şəkərinin yavaş yüksəlməsinə kömək edir və uzun müddət toxluq hissi təmin edir.

6) Ağırsız şirinliklər və qidalanma əlavələri

Diabetli şəxslər üçün şəkər əvəzediciləri və az karbohidratlı şirinliklər faydalı ola bilər. Lakin, şəkər əvəzediciləri kimi istifadə edilən məhsulların hər biri fərqli təsirə malikdir və istifadə zamanı diqqətli olunmalıdır. Həmçinin, vitaminlər (xüsusən D vitamini) və minerallar (kalsium, maqnezium) diabetin idarə olunmasında böyük rol oynayır. Bu qida əlavələrindən düzgün istifadə, qan şəkəri səviyyəsinin normada saxlanmasına kömək edə bilər.

Diabetli şəxslər üçün pəhriz nümunəsi

Səhər yeməyi:

Yulaf ezmesi, üzərinə çiyələk və bir az çia toxumu

Qəhvə və ya yaşıl çay (şəkərsiz)

Ara yemək:

1 ədəd alma və ya bir ovuc badam

Nahar:

Qril toyuğun sinə əti, kələm salatı, zeytun yağı ilə

Tam buğda çörəyi (kiçik bir dilim)

Ara yemək:

1 ədəd armud və ya 1 kasa qatıq (şəkərsiz)

Axşam yeməyi:

Qızardılmış qızılbalıq, brokoli və yerkökü

Kiçik bir porsiya qəhvəyi düyü

Yatmadan əvvəl:

1 fincan yaşıl çay və ya bir ovuc fındıq

Diabetin idarə edilməsində psixoloji aspektlər

Diabet, həmçinin, psixoloji vəziyyətləri də təsir edir. Həm fiziki, həm də emosional sağlamlıq üzərində ciddi təsiri ola biləcək bu xəstəliklə mübarizə aparan insanlar üçün düzgün qidalanmanın yanında, stresin idarə olunması da vacibdir. Yoqa, meditasiya və hərəkət diabetin idarə olunmasında mühüm rol oynayır.

Diabetin idarə olunmasında düzgün qidalanma, təkcə qan şəkərinin səviyyəsini idarə etməyə kömək etmir, həm də uzunmüddətli sağlamlığı qorumaq və digər əlaqəli xəstəliklərin qarşısını almaq üçün vacibdir. Diabetli şəxslər, həkimləri və dietoloqları ilə yaxından əməkdaşlıq edərək, şəxsi ehtiyaclarına uyğun fərdi pəhriz planı hazırlamalıdırlar. Ən önəmlisi, diabetli şəxslərin həyat tərzini daha sağlam və balanslı hala gətirərək, xəstəliklə mübarizə etmələri mümkündür.

Rəna Bayramova

Pediatr, kardioloq, ailə həkimi, Kliniki dietoloq, Misir və Rusiya Dietoloqlar Assosiasiyasının üzvü