Uşaqlarda inkişaf problemləri və onların həlli yolları, hər zaman valideynlərin ən çox maraqlandığı mövzulardan biri olub. Bu dəfə, təcrübəli defektoloq-loqoped Nüşabə Məhərrəmova ilə danışdıq və yalnız nitq gecikməsi ilə bağlı deyil, eyni zamanda uşaqların ümumi inkişafı və digər defektoloji sahələr barədə də geniş bir müzakirə apardıq.

– Nüşabə xanım, defektoloq-loqopedin fəaliyyət sahəsi yalnız nitq problemləri ilə məhdudlaşırmı?

– Defektoloq-loqopedin işi çox geniş bir sahəni əhatə edir. Biz yalnız nitq və danışıq problemləri ilə deyil, həm də uşaqların ümumi inkişafı, sosial bacarıqları, motor bacarıqları, diqqət və yaddaş problemləri ilə məşğul oluruq. Loqopedlər və defektoloqlar həmçinin uşaqların emosional inkişaflarını izləyir və bəzən onların qarşılaşdığı sosial çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə kömək edirlər.

Uşaqlarda bəzi hallarda təcrid olunma, ünsiyyət qurma çətinlikləri və ya sosial təcrübə çatışmazlığı ola bilər. Bu, onların daha sonra məktəb həyatında çətinliklər yaşamalarına səbəb ola bilər. Məsələn, bir uşaq yalnız danışıqda çətinlik çəkmirsə, amma digər uşaqlarla oynamaq və sosial münasibətlər qurmaqda çətinlik yaşayırsa, o zaman bu vəziyyət də defektologun diqqətinə çatmalıdır.

– Uşaqların emosional inkişafı ilə bağlı defektoloqların rolu nədir?

– Emosional inkişaf uşağın ümumi sağlamlığında çox vacib bir amildir. Bəzi uşaqlar müəyyən hadisələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verə bilər, bəziləri isə duyğularını ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu vəziyyət, xüsusilə sosial bacarıqlarda geriləmələrə yol aça bilər. Loqopedlər və defektoloqlar, uşaqların duyğusal vəziyyətlərini izləyir və onlara duyğusal təcrübə yaratmaq üçün müxtəlif fəaliyyətlər təklif edirlər. Bu, uşağın özünü ifadə etmə və emosiyalarını anlama bacarığını artırır. Məsələn, bəzən uşaqlar üzüntü və ya qəzəb kimi hisslərini başqalarına bildirə bilmir. Bu zaman defektoloq oyunlar və sosial fəaliyyətlərlə uşağın duyğusal bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir.

– Sosial bacarıqların inkişafı ilə bağlı necə yanaşırsınız?

– Sosial bacarıqların inkişafı çox vacibdir, çünki bu, uşağın cəmiyyətdə necə interaktiv ola biləcəyinə, digər insanlarla necə ünsiyyət qurmasına və emosional təcrübələrə necə reaksiya verməsinə bağlıdır. Uşaqlar, öz aralarında oyun oynayarkən, emosional intelektual inkişaflarını daha çox göstərirlər. Loqopedlər və defektoloqlar sosial bacarıq oyunları və məşqləri ilə uşaqlara bu bacarıqları öyrədir. Məsələn, bir uşaq bəzən başqaları ilə oyun oynamağı sevsə də, heç bir zaman göz təması qurmur, ya da oyun qaydalarına uyğun davranmır. Bu, sosial bacarıqların inkişaf etmədiyini göstərə bilər. Bu cür uşaqlar üçün xüsusi terapiya və məşqlər tətbiq edilir.

– Loqoped və defektoloq yalnız nitqi deyil, fiziki bacarıqları da izləyirmi?

– Bəli, defektoloqlar uşaqların motor bacarıqlarını, yəni əl və ayaq hərəkətlərini də izləyir. Uşaqların fiziki bacarıqları, həmçinin onların dil və ünsiyyət qabiliyyətləri ilə sıx əlaqəlidir. Məsələn, əl motorikasının zəifliyi, yazı yazmaqda çətinlik yarada bilər, bu da birbaşa uşağın məktəb həyatına təsir edər. Defektoloqlar, uşaqların əl və ayaq hərəkətlərini izləyir, kiçik və böyük motor bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün xüsusi məşqlər və fəaliyyətlər təklif edirlər. Bu cür məşqlər uşaqların özünə inamını artırır və ümumi inkişaflarına müsbət təsir göstərir.

– Diqqət və yaddaş problemləri ilə bağlı defektoloq necə kömək edə bilər?

– Bəzi uşaqların diqqət və yaddaş problemləri olur, bu da onların məktəb həyatında və gündəlik fəaliyyətlərində çətinliklərə səbəb olur. Uşaqların diqqətini toplama, diqqəti davam etdirmə və yaddaş məsələləri ilə bağlı düzgün yanaşma tətbiq edilməsi vacibdir. Loqopedlər və defektoloqlar, bu problemləri həll etmək üçün müxtəlif məşqlər və oyunlar təklif edirlər. Məsələn, yaddaş oyunları, diqqət artırma məşqləri və təkrarlama texnikaları uşaqların diqqətini və yaddaşını inkişaf etdirməyə kömək edir. Bu, yalnız məktəb fəaliyyətlərinə deyil, uşağın sosial həyatına da müsbət təsir göstərir.

– Defektoloqlar məktəbə hazırlıqda necə rol oynayır?

– Məktəbə hazırlıq, uşağın həm akademik, həm də sosial bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün çox vacibdir. Defektoloqlar, uşaqların məktəbə gedənə qədər lazımi bacarıqları əldə etmələrinə kömək edir. Bu, yalnız akademik biliklər deyil, həm də emosional və sosial hazırlıqdır. Məsələn, məktəbə gedərkən uşağın qaydalara riayət etməsi, müəllimə hörmət göstərməsi və digər uşaqlarla qarşılıqlı əlaqədə olması çox önəmlidir. Defektoloqlar, uşağın bu bacarıqları inkişaf etdirməsi üçün xüsusi hazırlıq planları hazırlayır və müxtəlif sosial fəaliyyətlər və oyunlarla uşağı məktəb həyatına hazırlaşdırır.

– Valideynlərə hansı əlavə tövsiyələri verərdiniz?

– Valideynlər uşaqlarının inkişafını izləməli və hər hansı bir fərqlilik gördükdə mütəxəssisə müraciət etməlidirlər. Çünki çox vaxt uşaqların sosial, emosional və fiziki inkişafında kiçik fərqliliklər böyük problemlərə çevrilə bilər. Uşaqlarla çox vaxt keçirmək, onlarla ünsiyyət qurmaq, oyun oynamaq, oxumaq və mütəmadi olaraq onlara diqqət ayırmaq onların ümumi inkişafını gücləndirir. Texnologiyadan istifadənin məhdudlaşdırılması da çox önəmlidir. Ən əsası isə, uşaqda fərqlilik və ya gecikmə hiss etdikdə “vaxtı gələndə düzələcək” deməyin, çünki erkən müdaxilə hər zaman daha yaxşı nəticələr verir.

Söhbətləşdi: Tural Məmmədov