Qeyri-adekvatlıq hissi insanın həyatına mane olan duyğulardan biridir. Sosial  həyatında narahatlıq yaradır. Bəs qeyri-kafilik hissi nədir? Psixologiyada qeyd olunan  tərifə görə, qeyri-adekvatlıq hissi insanın bütün görünən və nümayiş etdirilə bilən qabiliyyətlərinə baxmayaraq, özünü kifayət qədər yaxşı və müvəffəqiyyətli hiss etməmək halıdır. Qeyri-adekvatlıq hissi yaşayan insan özünə “mən bu işdə uğurluyam”, “mən bu münasibətdə yaxşıyam” deyə etiraf edə bilməz; O, heç vaxt gördüyü, əldə etdiyi işdən məmnun deyil, özünü həmişə natamam hiss edir. Qeyri-adekvatlıq hissləri yaşayan insan bəzən özlərini başqaları ilə müqayisə edir və özlərini aşağı görürlər. Müqayisə həm maddi, həm də mənəvi ola bilər. Bəzən qarşı tərəfin maddi gücü, pulu, maşını digərini qeyri-adekvat, bəzən də kiminsə daha uğurlu olması onu qeyri-kafi hiss edir. Bilinməlidir ki, dünyada özünə güvənən insanlar belə zaman-zaman özlərini qeyri-adekvat hiss edirlər. Qeyri-adekvatlıq hissi xroniki hal aldıqda və insanın hərəkətini məhdudlaşdırmağa başlayanda, bu, müalicəyə ehtiyac olduğunu bildirir.

Qeyri-adekvatlıq hisslərinin səbəbləri nələrdir?

İnsanların təcrübələri və bunun nəticəsində yaranan daxili hisslər onların qeyri-adekvat hiss etmələrinə səbəb ola bilər. Hər kəsin həyat hekayəsi eyni deyil və qeyri-adekvatlıq hissləri ilə bağlı bir çox vəziyyətlər fərqli şəxsi təcrübə və ya hisslərdən qaynaqlana bilər.

Araşdırmalara görə, xroniki qeyri-adekvatlığın əsasları uşaqlıqda qoyulur. Valideynləri tərəfindən bəyənilməyən və daim tənqid olunan, müəllimləri tərəfindən məktəbdə uğur qazanmayan, dostları tərəfindən qəbul edilməyən uşaqlarda qeyri-adekvatlıq hissi baş qaldırır. Adler isə qeyri-adekvatlıq hissinin formalaşmasının 1-orqanlarının inkişafının olmaması 2-uşağın korlanması, 3 uşağa baxımsızlıq ilə bağlı olduğunu deyir.

Orqanlarının inkişaf etməməsi, özündən güclü insanlardan asılılıq ehtiyacı, başqalarından asılı olmanın acısı nəticəsində uşaq valideynləri ilə və dünya ilə qurduğu münasibətdə qeyri-adekvatlıq hissi yaşayır. Bildirilib ki, uşağı ərköyün etmək, qeyri-adekvatlıq hissinin inkişafına səbəb olan başqa bir mənbədir. Ərköyün uşaq istədiyini heç bir zəhmət çəkmədən əldə etməyə öyrəşdiyi üçün, ətrafı ona diqqət yetirməyəndə, özünü kənarda, tərk edilmiş hiss etdikdə bunu ona edilən haqsızlıq kimi qəbul edər. Həmişə almağa öyrəşmiş bu uşaq heç vaxt verməyi öyrənməyib və istəkləri hər zaman başqaları tərəfindən yerinə yetirilib xidmət edilən bu uşaq bu yolla müstəqillik əldə edə bilməyib. Qeyri-adekvatlıq hissinin mənbəyini təşkil edən üçüncü təcrübə uşağa etinasızlıqdır. Baxımsız uşaqlar sevgi və başqa insanlarla yaşamağın nə demək olduğunu öyrənmirlər. Bu uşaqlar həyatın çətinlikləri ilə qarşılaşdıqda, adətən digər insanların köməyini və bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün öz güclərini lazımınca qiymətləndirmirlər.

Qeyri-adekvatlıq hissinin olduğunu göstərən əlamətlər hansılardır?

Bəzi insanlar daha gözəl, daha güclü görünüşlü, daha bilikli insanların yanında özlərini narahat hiss edir, onlarla ünsiyyət qurarkən həyəcanlanır və ya münasibətdə olmaqdan çəkinirlər. Çünki bu insan özünü qeyri-kafi gördüyü halda, qarşıdakı insanı özündən üstün görür, lakin bunun şüurunda deyil. Buna görə də, bu, insanın digər insanlarla ünsiyyətinə mane ola bilər.

Qeyri-adekvatlıq hissi olan insanlarda mövcud olan əlamətlər- etibarsızlıq və özünə inamın aşağı olması,

məqsədlərinə çata bilməmək və ilişib qalmaq,

etmək istədiklərindən asanlıqla imtina etmək,

tənqidə dözümsüzlük,

narahatlıq və depressiya.

Mükəmməl olmaq, rəqabətçi olmaq, diqqət çəkməyə çalışmaq, daim başqalarında səhv axtarmaq, öz səhvlərini qəbul etməkdə çətinlik çəkmək, başqalarından daha yaxşı olduğunuz zaman özünüzü daha yaxşı hiss etmək də insanın qeyri-kafi olmasının əlamətidir,

Qeyri-adekvatlıq hissini aradan qaldırmaq üçün nə etmək olar?

1) Özünüzlə müsbət danışmağa başlayın

Özünüzlə necə danışdığınız, özünüzə münasibətinizə təsir göstərir. Özünüz haqqında düşüncələrinizi dəyişmək özünüzlə danışıq tərzinizi dəyişdirməklə başlayır.

2) Mənfi şəxsi düşüncələrə meydan oxuyur

Mənfi düşüncələriolduğu kimi, görmək faydalı ola bilər. Sizi qeyri-kafi hiss edən mənfi düşüncələri və inancları daha müsbət olanlarla əvəz etməli olacaqsınız.

3) Hər zaman müqayisədən çəkinin

Özünüzü başqaları ilə, onların nailiyyətləri  ilə müqayisə etməyi dayandırmalı və həyatda öz müvəffəqiyyətlərinizə diqqət etməlisiniz.

4) Sevdiyiniz işi edin

Zövq almadığınız və ya yaxşı hiss etməyəcəyiniz şeyləri qəbul etməyin, onları etmək sizi yalnız aşağı salacaq. Diqqətiniz sizi xoşbəxt edən və həzz alan işlərə yönəlməlidir.

5) Kiçik məqsədlər qarşınıza qoyun

Həddindən artıq tapşırıq götürdüyünüzdə və onların öhdəsindən gəlməyə çalışdığınızda və onları yerinə yetirə bilmədiyinizdə özünüzü qeyri-kafi hiss edə bilərsiniz.

6) Mövcud həyat tərzinizi yaxşılaşdırın

İdman, pəhriz və digər həyat tərzi seçimləri kimi şeylər ümumilikdə daha yaxşı psixi və fiziki sağlamlığa kömək edə bilər.

Zümrüd Haqverdiyeva

Special School Məktəb tipli Reabilitasiya Mərkəzinin psixoloqu