Yuxu hər yaşda olan insanlar üçün ən təbii istirahət vasitəsidir. 24 saatın bir hissəsini yuxuda keçirməklə yeni günə daha canlı və enerjili girə biləcəyimizi təmin edirik. İnsanın bioloji yuxu ritmi gecəyə uyğun olaraq tənzimlənir. Buna görə də gecə yatmaq gündüz yatmaqdan daha səmərəlidir. Hər kəsin müxtəlif vaxtlarda yuxuya ehtiyacı ola bilər. Yaş artdıqca yuxuya ehtiyac azalır və beləliklə də yuxunun müddəti azalır. Məsələn, yeni doğulmuş körpənin yuxu ehtiyacı təxminən 16-17 saat olduğu halda, yaşlılarda bu müddət 6-7 saata qədər azala bilər. Yuxunun keyfiyyəti onun müddətindən daha vacibdir.
Yuxu problemləri uşaqlarda və yeniyetmələrdə çox yayğındır. Yuxu problemi tək başına bir xəstəlik ola bilər və ya bir çox psixiatrik pozğunluğun əlaməti olaraq da görülə bilər. Səbəbi nə olursa olsun, yuxu ilə bağlı problemlər təkcə uşağa deyil, bütün ailə üzvlərinə mənfi təsir göstərir.
Gecələr yata bilməyən və ya yuxuda qalxıb gəzən uşağı olan ailədə daim narahatlıq yaşanır, gecəni rahat keçirə bilmir. Uşağın yatmadığı ailədə valideynlərin yatması mümkün deyil. Səhərə qədər yata bilməyən valideyn üçün səhər durub işə getməyin nə qədər çətin olduğunu təsəvvür etmək olar. Yuxusuzluğun yaratdığı çətinlik və gərginlik insanın bütün gününə mənfi təsir edir.
Yeni doğulmuş körpənin gündə təxminən 16-17 saat yatması gözlənilir. Ancaq bu dövr hər körpə üçün eyni deyil. Bu dövrdə yuxu və oyanma dövrləri də dəyişir. Yeni doğulmuş körpə 3-4 saat yuxudan sonra oyanır. Oyanışlar adətən aclıqdan qaynaqlanır.
2 aylıq körpə gecə 4-8 saat fasiləsiz yata bilər.
3 aydan sonra körpənin ümumi yuxu müddəti azalarkən, yuxu dövrlərinin müddəti artır.
1 yaşda ümumi yuxu müddəti 12-13 saata qədər azalır.Gecə vaxtı körpənin vaxtaşırı oyanması təbiidir. Bu oyanışlardan sonra körpə səssiz qala bilər və ya ağlaya bilər; lakin dərhal yenidən yuxuya gedir. Valideynlər körpə ilə eyni otaqda yatsalar, ən kiçik ağlama səsindən belə oyanacaq və uşağı susdurmağa çalışacaqlar. Uşağın yuxu ritmi ilə əlaqəli olan bu oyanışlar təbii sayılmalı və körpəni sığallamaq, ayaq üstə yelləmək, əmzik vermək, döş və butulka ilə qidalandırmaq kimi fəaliyyətlərdən qaçınılmalıdır. Bu cür davranışlar körpənin bioloji yuxu ritmini pozur. Ailə bu davranışı ilə körpənin vərdiş olaraq oyanmasına səbəb olur və körpə hər yuxudan oyananda ana tərəfindən qidalanmasını və sığallanmasını gözləyir. Bu müddətdən sonra təbii olaraq yuxuya gedən körpə ağlamağa başlayacaq və gözləntisi qarşılana qədər susmayacaq.
Aparılan araşdırmalar nəticəsində valideynləri ilə eyni yataqda və ya otaqda yatan körpələrdə ayrı otaqda yatanlara nisbətən daha çox yuxu probleminin olduğu müşahidə edilib. Uşaqlardan bəziləri qorxu bəhanəsi ilə valideynləri ilə yatmaq istəyir. Valideynlər adətən bu vəziyyətlə bağlı səs çıxarmırlar. Qayğıdan irəli gələn bu güzəşt sonradan problemlər yarada bilər.
Körpə dünyaya gəldiyi ilk günlərindən uşaqla otağı ayırmalıdır. Xüsusilə təxminən 2-3 yaş arası uşaqlar gecə tez-tez yuxudan oyanaraq valideynlərinin otağına gəlirlər. Əvvəlcə valideynlər bunun əleyhinə olsalar da, artıq uşağın öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini və bu yeni vəziyyətə uyğunlaşa bilməyəcəklərini düşünürlər. Ya uşaq valideynlərinin otağında yatmağa başlayır, ya da valideynlər uşağın otağında yatırlar. Gecə yuxusundan oyanıb ata-anasının yanına gələn uşaq; xəbərdarlıq etmədən və mübahisə etmədən, dərhal qaldırıb otağındakı çarpayıya qoymaq lazımdır. Gecə vaxtı uşaq eyni şəkildə dəfələrlə valideynlərinin yanına gələ bilər. Valideynlərin etməli olduğu şey uşağı hər dəfə eyni davranışı nümayiş etdirərək səssizcə yatağa aparmaqdır. Bir müddət sonra uşaq artıq valideynlərinin yanına gəlmir. Uşaqla eyni otaqda yatmaq təkcə yuxu problemi yaratmaq baxımından deyil, həm də cinsi maraq oyatmaq və valideynlərin münasibətinə şahidlik etmək riski baxımından əlverişsizdir. Bu, valideynlərin heç vaxt uşaqları ilə yata bilməyəcəyi anlamına gəlməməlidir. Azyaşlı uşaqların valideynləri ilə qısa müddət ərzində uzanıb yatması sevgi əlaməti olaraq təbii qəbul edilməlidir . 2-3 yaşlarında uşaqlarda yuxuya getməkdə çətinlik yarana bilər və gecələr oyanma dövrləri ola bilər. Bu dövrlərdə ananı yanlarına çağırır və ya ana otağına gedib yenidən yatırlar. 4-5 yaşlarında yuxuya getmə çətinliyi və gecə oyanma dövrləri azalır. Bu yaşda olan uşaqlar adətən gecə yuxudan oyanmırlar, lakin valideynlərinin istədiyindən tez qalxırlar.
Yuxuya getməkdə çətinlik çəkən və ya tək yatmaqdan qorxan uşaqların ana və ya ataları uşaq yuxuya gedənə qədər bir müddət öz otağında qala bilərlər. Hətta qısa müddətə yanınızda uzana bilərlər. Bu, uşağa güvən verəcək və yuxuya getməyi asanlaşdıracaq. Yatmadan əvvəl uşaq sakit bir mühitdə olmalı və həddindən artıq enerji tələb edən hərəkətlərin qarşısı alınmalıdır. Yeniyetməlikdə yuxuya getməkdə çətinlik və zəif yatmaq da müşahidə olunur. Bəzi yeniyetmələr yatmağa getməsinə baxmayaraq yuxuya gedə bilmirlər və yuxuya getdikdən qısa müddət sonra oyanırlar. Unutmayaq ki, uşaqlar bizim onlara aşıladığımız qaydalar və vərdişlər nəticəsində böyüyürlər. Körpəlikdən yuxuya getməzdən öncə siz ona maraqlı nağıllar oxusanız, bu artıq vərdiş halını alacaq və gələcəkdə də uşaq özü kitab oxuyaraq yuxuya gedəcəkdir.
Psixoloq, refleksoloq Fazilə Camalova
