Qışda, xüsusən fevral-mart aylarının əvvəllərində çoxları daimi nasazlıq hiss edir: bir yerimiz ağrımasa da, iş görməyə gücümüz olmur, yorğunluq hər zaman hiss olunur, hətta sadə və tanış hərəkətləri belə yerinə yetirməkdə çətinlik çəkirik. Bu nədir – yazdan əvvəl tükənmişlik sindromu, ya post-koronavirus sindromu? Bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək olarmı?
“Lab4U” onlayn laboratoriyasının tibbi məsləhətçisi, fəlsəfə doktoru Yekaterina Qerqesova adi yorğunluğu COVID-19-dan fərqləndirməyin yollarından danışıb.
Rusiya Federasiyasının İstehlakçı Hüquqlarının Müdafiəsi və İnsan Rifahı Sahəsində Nəzarət üzrə Federal Xidməti (Rospotrebnadzor) və G.N.Qabriçevski adına FBUN MNIIEM-in rəsmi məlumatlarına görə, post-koronavirus sindromu COVID-19-dan əziyyət çəkdikdən və müalicəni tamamladıqdan sonra baş verən simptomlar kompleksidir. Keçirilən koronavirusdan təxminən 10-12 həftə sonra inkişaf edir. Bir insanda ya bir, ya da bir neçə simptom ola bilər: təngənəfəslik (ağciyərlərin və ya ürək-damar sisteminin pozulması nəticəsində), qoxubilmə, dadbilmə və həzm sisteminin pozulması, həm də nevroloji simptomlar – yorğunluq və əsəbilik.
Bu, ilk ştamlardan sonra hiss olunan əlamətlərdir. Həkimlərin sözlərinə görə, “omikron”da vəziyyət bir qədər fərqlidir, bu ştamdan sonra asteniya (şiddətli yorğunluq və ya sürətli yorulma) üzə çıxır.
Rospotrebandzor nümayəndəsi, epidemioloq, Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Aleksandr Qorelovun sözlərinə görə, post-koronavirus həm ağır xəstəlik keçirənlərdə, həm də heç bir simptom hiss etməyənlərdə inkişaf edir. Və hər yaşda olan insanlara təsir göstərir. Artıq həkimlər post-koronavirus səbəbilə 16 nevroloji problemi qeydə alıb. Onların arasında asteniya birinci yeri tutur. Bu vəziyyətdə hətta divandan qalxmaq da çətinləşir – dərhal yorulursunuz.
Yekaterina Qerqesovanın sözlərinə görə, COVID-19-dan sonra diaqnostikadan imtina etməməlisiniz – koronavirus bütün sistemlərə və orqanlara mənfi təsir göstərir, problemə laqeyd olsanız, çox ciddi nəticələri ola bilər.
Post-koronavirus sindromu ilə nə etməli?
Koronavirus ən çox ağciyərlərə, ürəyə, damarlara və sinir sisteminə təsir göstərir. Bütün bunlar koqnitiv funksiyaların pozulmasına gətirib çıxarır – yaddaş pisləşir, diqqətin konsentrasiyası, cəld düşüncə, işləmək və öyrənmək qabiliyyəti azalır. Bu, sizin üçün nə qədər çətin olursa, bir o qədər çox yorulursunuz, çünki post-koronavirus sindromu səbəbindən adi işləri belə yerinə yetirmək üçün daha çox enerji sərf edirik.
Bərpa COVID-19 sonrası dəyişikliklərin şiddətindən asılıdır. Həkim xəstənin vəziyyətinə, sağlamlığına, xroniki xəstəliklərin mövcudluğuna əsaslanaraq tövsiyələr verə bilər. Yükün tədricən artması ilə fizioterapiya məşqlərində çox yaxşı nəticələr əldə etmək olar. Kifayət qədər proteinlə balanslaşdırılmış pəhriz vacibdir: yağlar, karbohidratlar, liflər, vitaminlər və minerallar, lakin yağlı, qızardılmış yeməklərdən və alkoqoldan çox istifadə etməyin. COVID-19-dan sonra yaddaşı bərpa etmək və sinir sisteminin fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün həkim dərman təyin edə bilər.
Qış yorğunluğu
Xroniki yorğunluğun başqa bir səbəbi noyabr ayından bəri günəşin olmaması və gündüz saatlarının qısalmasıdır. Mövsümi melanxoliklik bəzən martın sonuna qədər davam edir və o, əhval-ruhiyyənin dəyişməsi və süstlük ilə xarakterizə olunur. Nəticədə konsentrasiyanın itirilməsi, yaddaşın pozulması, stress, koqnitiv pozuntular müşahidə olunur.
İlk baxışdan hər şey post-koronavirus sindromu ilə eynidir, lakin fərq səbəblərdədir.
Mövsümi yorğunluğun 3 əsas amili:
Günəşin olmaması – payız və qışda gündüz saatlarının qısalması və buludlu hava psixikaya depressiv təsir göstərir. Həmçinin günəş işığının ultrabənövşəyi hissəsinin təsiri ilə dərimizdə vitamin D3 (xolekalsiferol) əmələ gəlir. Az işıq az vitamin deməkdir və bu, xroniki yorğunluğa, depressiv vəziyyətə, yuxu pozğunluğuna, yaddaş və diqqətin pozulmasına səbəb olur.
Günəş işığı melatonin və serotonin istehsalına təsir edir, onlar əhvalı formalaşdıran, yuxu və oyanma dövrlərini tənzimləyən hormonlardır. Qaranlıq düşəndə serotonin melatoninə çevrilir və yuxu yaradır. Demək olar ki, qaranlıq düşən kimi həmişə həddindən artıq melatonin istehsal olunur və emosional fon azalır, əhval-ruhiyyə pisləşir;
Qışda meyvə-tərəvəz yeməyimizə baxmayaraq, onlarda daha az qida maddəsi var. Bədən nə qədər az faydalı maddələr alırsa, onun işləməsi bir o qədər ağırlaşır və bu, sinir sisteminə də aiddir.
Yorğunluq əleyhinə tədbirlər
Əvvəlcə həkimə müraciət etməlisiniz. Yorğunluq sözün həqiqi mənasında bədənə zərər verir, orqanizmin normal işləməsi üçün həm D vitamini, həm də melatonin ilə serotonin balansı lazımdır. Həkim hansı testləri təyin edə bilər?
1. Melatonin və serotonin səviyyəsi
Melatoninin tərkibi gün ərzində dəyişir, əsasən gecə istehsal olunur, buna görə də analiz səhər tezdən aparılır. Səhərlər melatoninin normal səviyyəsi 15-30 pq/ml təşkil edir. Serotoninin norması 50-220 nq/ml təşkil edir. Melatoninin artması və serotoninin azalması depressiv vəziyyəti göstərə bilər.
2. D vitamini (25-OH Vitamin D) səviyyəsinin araşdırılması
Günəş işığından məhrum olan insanlar bu vitamin çatışmazlığından əziyyət çəkirlər. Bununla belə, mümkünsə, analiz verməyə dəyər. Bu vitaminin həddindən artıq dozası sağlamlığa mənfi təsir göstərir. D vitamini hər kəs tərəfindən ən azı profilaktik dozada qəbul edilməlidir. 18-50 yaşlı şəxslər üçün D vitamininin (xolekalsiferol D və erqokalsiferol D) gündəlik qəbulu 600-800 IU, 50 yaşdan yuxarı insanlar üçün – 800-1000 IU, hamilə və südverən analar üçün – 800-1200 IU-dur.
3. Həkim post-koronavirus sindromunda olduğu kimi, vitaminlərin tərkibinə dair analizlər kompleksini də seçə bilər!
Diaqnozdan sonra ixtisaslaşdırılmış mütəxəssis vəziyyəti düzəltmək üçün dərmanlar seçir – hormon səviyyəsini tənzimləyən dərmanlar, vitamin D3 çatışmazlığı olan vitamin kompleksi, sinir sisteminin işləməsi üçün zəruri olan B qrupu vitaminləri.
