“Ailədə tək böyüyən uşaqlar təkəbbürlü olur”. Bu etiket uzun illərdir hər kəsin dodaqlarına yapışıb. Bu barədə danışmaq nəinki qarşısını almaq mümkün deyil, həm də əsəb verir.
İllərdir davam edən “tək uşaq sindromu”ndan danışanlara məsələnin həqiqətinin belə olmadığını göstərərək cavab verəcək elmi araşdırmalar mövcuddur.
Adamlar deyirlər, “elin ağzı torba deyil ki, onu bağlayasan”, bununla yanaşı qeyd edilən mövzularda biri də valideynlik dərsi verirlər: “Uşağı tək qoymayın, qardaş-bacısı olsun”, “bu uşaq tək böyüdüyü üçün eqoist olur”, kimi şərhlər əlavə olunduqda əsəblər gərilir.
Tək övlad sahibi olmaq və ya tək övlad olmaq bir çox insanı qorxutsa da, bilməlisiniz ki, bu sindromun varlığını təsdiqləyən elmi dəlillər azdır. Sadəcə bir şəhər əfsanəsi olan “tək uşaq sindromu” ilə bağlı faktlara nəzər salaq.
Bu sindromu kim icad etdi? Əminəm ki, bir çox uşaqların deyəcəkləri var.
Tək uşaq sindromu konsepsiyası 1800-cü illərdə G. Stanley Hall və EV Bohannon adlı iki psixoloq tərəfindən irəli sürülüb. İki psixoloq 200 nəfər arasında sorğu keçirərək nəinki bu nəticəyə gəlib, hətta bu vəziyyəti “özlüyündə xəstəlik” adlandırırlar. İkilinin sözlərinə görə, onlar yalnız uşaqlardır; O, eqoist, korlanmış, uyğunsuz, tənha, avtoritar və antisosial olur.
Psixoloqlar 1900-cü illərdə öz araşdırmalarını dərc etdilər və bacı-qardaşları olanların psixi cəhətdən daha sağlam olduqları qənaətinə gəldilər. O dövrün ailələri də bu araşdırmaya inanır və yalnız bir uşaqla qalmamağa meyl edirdilər və pis niyyətli fikirlər getdikcə daha çox yayılırdı.
Mifi ifşa etmək üçün çoxlu müxtəlif araşdırmalar aparılır.
Tək uşaq olmaqdan əziyyət çəkən psixoloq Toni Falbo 1986-cı ildə araşdırma aparıb. Tədqiqat qardaş-bacısı olan və olmayan uşaqlar arasında heç bir fərq tapmır. Bir şey istisna olmaqla. Yəni, tək uşaqların valideynləri ilə qardaşları olan uşaqlardan daha güclü əlaqələri var.
Bu araşdırma əsasında Andreas Klocke və Sven Stadtmüller 10 min alman uşağı təhlil edirlər. 2018-ci ildə apardıqları araşdırma uşaqların valideynləri ilə danışmağın nə qədər asan olduğunu araşdırıb. Aparılan araşdırmalar nəticəsində tək uşaqların 25%-nin, ilk uşaqların 24%-nin, orta övladların 20%-nin və ən kiçik uşaqların 18%-nin valideynləri ilə yaxşı münasibətdə olduğu müşahidə edilib.
Ailə siyasətinin bir uşaq olduğu Çində də aparılan araşdırmalar var.
Cənub-Qərb Universitetinin psixoloqu Jiang Qiunun rəhbərlik etdiyi tədqiqatçılar tək uşaq olan 126 tələbəni və bacısı-qardaşı olan 177 tələbəni araşdırıblar. Uşaqlar düşünmə qabiliyyəti və şəxsiyyət baxımından nəzərə alınır.
Yaradıcı təfəkkür testində iştirak edən uşaqlar da tək uşaqların çevik düşündüyünü və problemlərin daha yaradıcı həlli yollarını tapdıqlarını göstəriblər. Bunun səbəbi tək uşaqların qardaşları olmadığı üçün özlərinə güvənməsi göstərilir.
MRT müayinələri başqa bir həqiqəti ortaya qoyur. Tək uşaqların beyninin təxəyyül və yaradıcılıqla əlaqəli sahələrində daha çox boz maddə var.
Bəs niyə sindromun bəzi xüsusiyyətləri əslində yalnız uşaqlarda mövcuddur?
Bunun əsas səbəbi təbii ki, sosial dayaqdır. Uzun illərdir mövcud olan tək uşaq anlayışı hər kəsə kök salıb. Bu, istər-istəməz uşaqların tərbiyəsinə əks olunur.
Valideynlər övladlarına zarafatla da olsa, tək uşaq sindromu ilə bağlı nəsə deyirlərsə, bu, uşağın inkişafında özünü göstərə bilər. Söylənənlərlə uşaqlar öz zehnlərində səhvlərinin və ya inkişaf qüsurlarının bacı-qardaşının olmamasından qaynaqlandığını düşünə bilərlər.
Yeganə uşaq sindromunu sübut edən kifayət qədər sənəd olmasa da, bunun bir tərbiyə tərzi olduğunu unutmaq olmaz. Əhəmiyyətli olanın bacı-qardaş sayı deyil, valideyn olduğunu bilmək, uşaqlarda “mən tək uşağıyam, ona görə beləyəm” qavrayışının formalaşmasına şərait yaratmamaqdır.
Qadir
